دوره 10، شماره 2 - ( تابستان 1402 )
جلد 10 شماره 2 صفحات 179-168 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Research code: ۴۰۲۰۰۰۱۴۷
Ethics code: IR.JUMS.REC.1402.101
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Taghizadeh H, Mohammadi Asl M R, Tavakol M, Nazari S, Mogharab F. Barriers to Complying With Professional Ethics in Midwifery According to the Viewpoint of Midwives Working in a Hospital in Jahrom, Iran. DSME 2023; 10 (2) :168-179
URL: http://dsme.hums.ac.ir/article-1-441-fa.html
URL: http://dsme.hums.ac.ir/article-1-441-fa.html
تقی زاده هاجر، محمدی اصل محمد رضا، توکل مجید، نظری سیامک، مقرب فریده. موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی مامایی از دیدگاه ماماهای بیمارستان مطهری شهرستان جهرم در سال 1402. راهبردهای توسعه در آموزش پزشکی. 1402; 10 (2) :168-179
گروه زنان، دانشگاه علوم پزشکی جهرم، جهرم، ایران.
متن کامل [PDF 5563 kb]
(343 دریافت)
| چکیده (HTML) (953 مشاهده)
References
1.Beauchamp TL, Childress JF. Principles of biomedical ethics. 7th ed. OxfordL Oxford University Press; 2001. [Link]
2.Biedenweg K, Monroe MC, Oxarart A. The importance of teaching ethics of sustainability. Int J Sustain High Educ. 2013; 14(1):6-14. [DOI:10.1108/14676371311288912]
3.Saki R. [Ethics in educational research (Persian)]. Ethics Sci Technol. 2011; 6(2):52-64. [Link]
4.Arasteh H, Jahed H. [Observing ethics in universities and higher education centers: Analternative for improving behaviors (Persian)]. Sci Cult. 2011; 1(2):31-40. [Link]
5.Ravani pour M, Vanaki Z, Afshar L, Azemian A. The standards of professionalism in nursing: The nursing instructors’ experiences. J Evid BasedCare. 2014; 4(1):27-40. [DOI:10.22038/EBCJ.2014.2392]
6.Fazeli Z, Fazeli Bavand Pour F, Rezaee Tavirani M, Mozafari M, Haidari Moghadam R. [Professional ethics and its role in the medicin (Persian)]. J Ilam Univ Med Sci. 2013; 20(5):10-7. [Link]
7.Hosseini A, Samadzade S, Aghazade G. [The principles and measures of medical ethics and the quantity of their consistency with Islamic ethics (Persian)]. J Urmia Univ Med Sci. 2008; 18(4):652-6. [Link]
8.Vasegh Rahimparvar SV, Nasiriani L, Faraj Khoda T, Bahrani N. [Compliance rate of midwives with the professional codes of ethics in maternal child health centers in Tehran (Persian)]. Iran J Med Ethic History Med. 2014; 7(2):46-56. [Link]
9.Faraj Khoda T. [Developing the professional codes of ethics for reproductive health care provider and it is assessment from their viewpoints in Yazd health care centers (Persian)] [PhD Dissertation]. Tehran: Shahid Beheshti University of Medical Sciences; 2012.
10.Jahanpour F, Khalili A, Ravanipour M, Nourouzi L, Khalili M, Dehghan F. [Investigating awareness amount of nursing students of medical sciences university of Bushehr about ethic in nursing profession-2013 (Persian)]. Armaghan J. 2014; 19(3):223-32. [Link]
11.Alidosti M, Raeisi M. [Evaluating the women’s satisfaction of Hajar hospital services after the delivery (Persian)]. J Multidiscip Care. 2013; 2(1):1-8. [Link]
12.Ghobadifar MA, Mosalanejad L. [Evaluation of staff adherence to professionalism in Jahrom university of medical sciences (Persian)]. J Educ Ethics Nurs. 2013; 2(2); 1-6. [Link]
13.Rafee Z, Bibak A, Hoseinee S, Azodi F, Jahanpour F. [Professional ethics in nursing practice from the perspective of the patients hospitalized in teaching hospitals of Bushehr during 2015 (Persian)]. Iran J Med Ethic History Med. 2016; 9(2):80-9. [Link]
14.Rezaeean SM, Kazemi Gelian Z, Kazemi Gelian G, Abbasi Z, Salari E, Tabatabaeichehr M. [Study of barriers to professional ethics in midwifery clinical care from midwives’ viewpoints in hospitals specializing in obstetrics and gynecology in North Khorasan Province in 2018 (Persian)]. Iran J Med Ethics Hist Med. 2021; 14:1-13. [Link]
15.Dehghani A, Dastpak M, Gharib AR. [Barriers to respect professional ethics standard in clinical care; Viewpoint of nurses (Persian)]. Iran J Med Educ. 2013; 13(5):421-30. [Link]
16.khaki I, Abbasi M, khalajinia Z, Momenyan S. Barriers to observance of the codes of professional ethics in clinical care: Perspectives of nurses and midwifery of hospitals affiliated with Qom University of Medical Sciences in 2016. Health Spirit Med Ethics. 2018; 5(1):33-9. [DOI:10.29252/jhsme.5.1.33]
17.Nasiriany K, Salemi S, Salman Yazdy S, Hosseini F. [How nurses respect patient’s rights (Persian)]. Iran J Nurs. 2002; 15(32):8-14. [Link]
18.Ghamari Zare Z, Alizade Barmi Z, Sadeghalvaad H, Romouzi M, Esmaieli M. [The study of barriers to observing professional ethics in nurses’ performance from the viewpoint of nursing managers in Qom hospitals (Persian)]. J Educ Ethics Nurs. 2013; 3(1):57-63. [Link]
19.Rashtabadi R, Borhani F, Abbaszadeh A. [Knowledge of patient rights charter, its compliance with the views of nurses and their effective factors in Kerman (Persian)]. J Med Hist. 2014; 5(17):37-62. [Link]
20.Mohammadi MM, Parandin S, Bahrehmand P. [Barriers to apply the principles of professional ethics in the practice from viewpoints of nurses and nursing instructors of medical sciences at Kermanshah University (2015) (Persian)]. J Ethics Cult Nurs Midwifery. 2014; 1(2):1-8. [Link]
21.Hashmatifar N, Mohsenpour M, Rakhshani M. Barriers to moral sensitivity: Viewpoints of the nurses of educational hospitals of Sabzevar. J Med Ethics Hist Med. 2014; 7(1):34-42. [Link]
22.Jahanpour F, Khalili A, Pouladi S, Zoladl M, Dehghanian H. [Construction and evaluation of nursing ethics questionnaire (Persian)]. Armaghan Danesh. 2014; 19(92):788-96. [Link]
متن کامل: (350 مشاهده)
مقدمه
رویکرد دنیای امروز را می‌توان بازگشت به عقلانیت و اخلاق دانست. بشریت پس از طی دوره‌های مختلف می‌کوشد رویکردی عقلانی و اخلاقی در تأمین نیازهای مادی و معنوی خود داشته باشد. از این جهت می‌توان اخلاق را مرکز تحولات دنیای آینده دانست. این رویکرد بیشتر رشته‌هایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد که در ارائه خدمت به انسان‌ها پیشتاز هستند [1]. اخلاق شاخه‌ای از فلسفه است که باعث جهت‌گیری و هدایت تصمیمات افراد در زندگی میشود. اخلاق، اینکه چگونه زندگی کنیم یا چطور رفتار کنیم، همچنین انتخاب‌های افراد را بر‌اساس اینکه چه چیزی خوب یا بد است شکل می‌دهد [2]. اخلاق دانشی است که اصول و ارزش‌های ناظر بر رفتار و صفات ارادی انسان و تمایز آن از حیث خوبی و بدی، شایستگی و ناشایستگی و نیکویی و زشتی را بیان می‌کند [3]. اخلاق حرفه‌ای نیز مجموعه‌ای از اصول و استانداردهای سلوک بشری است که رفتار افراد و گروه‌ها را تعیین می‌کند. در‌حقیقت اخلاق حرفه‌ای، فرایند تفکر عقلانی است که هدف آن تعیین ارزش‌های سازمان است و بی‌توجهی سازمان‌ها به این مسئله می‌تواند مشروعیت سازمان و اقدامات آن را زیر سؤال ببرد [4].
اخلاق پزشکی شاخه‌ای از اخلاق حرفه‌ای است که به شرح موازین اخلاقی و تخصصی توسط شاغلین حرفه پزشکی می‌پردازد. این علم در سال‌های اخیر توجه بسیاری از صاحب‌نظران و اندیشمندان جهان را به خود معطوف داشته است [5]. در‌واقع اخلاق پزشکی سعی دارد اخلاقیات را به‌صورت کابردی، در حیطه‌های عمل پزشکان و کادر درمانی و در حوزه‌های تصمیم‌گیری‌های اخلاقی، در طب وارد و موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای را بررسی کند. به‌عنوان مثال این موانع می‌تواند در حوزه‌های مدیریتی، محیطی، فردی مراقبتی و هر عاملی که مانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی میشود، قرار گیرد [6]. در این میان، مامایی حرفه‌ای است که قدمتی برابر تاریخ بشر دارد و درعرصه بین‌المللی کاملاً شناخته شده است. ماماها یکی از مهم‌ترین نیازهای اساسی زنان، یعنی حفظ و ارتقای سلامت باروری را برآورده میکنند [7].
ماماها وظیفه مراقبت از سلامت زنان و حمایت از توانمندسازی وضعیت اجتماعی آنان را به عهده دارند. به همین دلیل در فعالیت‌های حرفه‌ای‌شان با موضوعات اخلاقی مهمی مواجه‌ا‌ند و باید منطبق با اصول اخلاقی کار کنند. آنان با استفاده از کدهای اخلاقی، قادر به ارائه خدمات با کیفیت و سازنده، با‌ثبات و توأم با احترام به مددجویان می‌شوند [8]. قوانین بین‌المللی اخلاق حرفه‌ای در مامایی، که توسط کنفدراسیون بین‌المللی ماماها تهیه شده است شامل 4 بعد ارتباطات ماماها، مسئولیت‌های حرفه‌ای ماماها، پیشرفت فعالیت و حرفه مامایی است.
ماماها موظف‌اند فضایل اخلاقی مانند عدالت، نیکوکاری، احسان، پرهیز از صدمه به دیگران، ایثار، رازداری، رعایت حقوق مادران، تواضع و غیره را به‌طور کامل در حرفه خود رعایت کنند [9, 10]. رعایت نشدن اخلاق حرفه‌ای در مامایی، خطرهایی زیان‌بار، ازجمله افزایش مرگ‌ومیر مادران و نوزادان، کاهش رضایت از جامعه مامایی، کاهش اعتماد عموم به آنان و کاهش موفقیت در زایمان و مراقبت از نوزاد را به دنبال خواهد داشت [11]. بنابراین ماماها باید ازجنبه‌های قانونی و قوانین و مقررات حرفه‌ای خود و مسئولیت‌هایی که در امر مراقبت از زنان به عهده دارند آگاهی کافی داشته باشند [12]. بنابراین باید هرگونه موانعی که به نوعی در عدم رعایت معیارهای اخلاق حرفه‌ای توسط ماماها در مراقبت از مادران تأثیرگذار هستند برطرف شوند تا مراقبت از مادران با رعایت حداکثر معیارهای اخلاق حرفه‌ای انجام گیرد. علی‌رغم اهمیت بسیار زیاد اخلاق حرفه‌ای و موانعی که منجر به رعایت نشدن آن در رشته‌های علوم‌پزشکی، ازجمله حرفه مامایی میشود که هم‌زمان، با سلامت مادر و نوزاد وی در ارتباط است، متأسفانه، مطالعاتی اندک در ارتباط با موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای از دیدگاه ماماها انجام شده است، بنابراین مطالعه حاضر با وجود کم بودن مطالعات صورت‌پذیرفته در این زمینه، با هدف بررسی موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی مامایی، از دیدگاه ماماهای بیمارستان‌های تخصصی زنان و زایمان شهرستان جهرم در سال 1402انجام پذیرفت.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی‌مقطعی است که پس از تصویب طرح پژوهشی و کسب مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی جهرم و انجام هماهنگی لازم با مسئولین ذی‌ربط محل پژوهش، در سال 1402 انجام شد. ملاحظات اخلاقی برای این مطالعه شامل حصول اطمینان از مشارکت داوطلبانه ماماها و کسب رضایت آگاهانه قبل از جمع‌آوری داده‌ها بود. محرمانه بودن پاسخ‌های شرکت‌کنندگان در طول مطالعه حفظ شد تا از حریم خصوصی آن‌ها محافظت شود و از هرگونه آسیب احتمالی جلوگیری شود. علاوهبراین، به ماماها اطمینان داده شد که مشارکت یا امتناع آن‌ها از شرکت در مطالعه، بر وضعیت شغلی یا روابط حرفه‌ای آن‌ها تأثیری نخواهد داشت. این ملاحظات برای حفظ استانداردهای اخلاقی در تحقیق به‌دقت مورد توجه قرار گرفتند.
جامعه آماری این پژوهش کلیه کارشناسان مامایی است. در مطالعه حاضر ماماهایی که تمایلی به عدم همکاری در مطالعه نداشتند و همچنین پرسش‌نامه‌هایی که به‌صورت کامل (کمتر از 60 درصد سؤالات) توسط ماماها پاسخ داده نشده بود حذف شدند.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات، پرسش‌نامه‌ای شامل 2 بخش اطلاعات جمعیت‌شناختی و موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در 3 حیطه محیطی و مدیریتی و فردی مراقبتی بود. اطلاعات جمعیت‌شناختی، دربرگیرنده متغیرهای سن، تحصیلات، سابقه کار، وضعیت تأهل، نوع استخدامی و محل خدمت بود. پرسش‌نامه موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای، شامل 33 سؤال (14 سؤال، مربوط به حیطه مدیریتی، 5 سؤال، مربوط به حیطه محیطی و 14 سؤال، مربوط به حیطه فردی مراقبتی) بود.
گویه‌ها با مقیاس 5 درجه‌ای پاسخ داده خواهد شد. انتخاب گزینه «کاملاً موافقم» یا «موافقم»، نشان‌دهنده این است که آیتم مطرح‌شده، مانعی برای رعایت اخلاق حرفه‌ای است. گزینه «مخالفم»، نشان‌دهنده این است که آیتم مطرح‌شده، مانعی بر سر راه رعایت معیارهای اخلاق حرفه‌ای از دیدگاه ماماها نیست. انتخاب گزینه «نظری ندارم» نیز گویای ناآگاهی از اثر متغیر پرسش‌شده در رعایت نکردن معیارهای اخلاق حرفه‌ای است. روایی و پایایی پرسش‌نامه موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی، در مطالعات دهقانی و همکاران و همچنین رضائیان و همکارن تأیید شده است [13، 14]. پرسش‌نامه‌ها با مراجعه به بخش‌های بیمارستانی به ماماها تحویل و پس از تکمیل جمع‌آوری شد. برای تجزیهوتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 21 با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف‌معیار) و آمار استنباطی (آزمون‌های آماری کولموگروف اسمیرنوف، تی مستقل) انجام شد.
یافته‌ها
در مطالعه حاضر بر‌اساس گروه‌بندی سنی، بیشترین تعداد افراد (50/98 درصد) در رده سنی 20 تا 30 سال حضور داشته و سپس 49/25 و 19/61 درصد به ترتیب در رده‌های31 تا 40 و 41 تا 50 سال قرار دارند. تنها 92/3 درصد از افراد در گروه سنی بیشتر از 50 سال حضور دارند. در کل، این تحقیق نشان می‌دهد جمعیت موردبررسی گروه سنی جوان‌ترین را تشکیل می‌دهد. درزمینه سابقه کاری، 48/84 درصد از افراد دارای سابقه کمتر از 5 سال هستند و 27/91 درصد سابقه بیشتر از 15 سال دارند. در‌حالی‌که 16/28 درصد و 6/98 درصد به ترتیب در رده‌های 5 تا 10 و 11 تا 15 سال سابقه کاری قرار دارند. این نتایج نشان می‌دهد اکثر افراد در مقطع زمانی ابتدایی یا بسیار طولانی‌تری در بازار کار حضور دارند.
در وضعیت تأهل، 45/83 درصد از افراد متأهل بوده و 52/08 درصد از افراد به‌عنوان افراد متأهل شناخته شده‌اند. افراد مجرد و مطلقه / بیوه به‌ترتیب 45/83 درصد و 2/08 درصد از نمونه تحقیق را تشکیل می‌دهند. درزمینه سطح تحصیلات، 85/71 درصد از افراد دارای مدرک کارشناسی هستند و سهم‌آن‌ها از تحصیلات ارشد 6/12 درصد است. همچنین 8/16 درصد از افراد مدرک کاردانی دارند. وضعیت استخدام نیز نشان‌دهنده مشخصات مهمی است. از کل افراد، 64/71 درصد کارمندان رسمی و 19/61 درصد از افراد در قراردادهای کاری طرحی هستند. در نوع شیفت کاری، 94/23 درصد از افراد در شیفت گردشی فعالیت میکنند و 5/77 درصد در شیفت‌های ثابت مشغول به کار هستند. درزمینه شیفت کاری نیز افراد به شیفت صبح، عصر، شب و سایر به ترتیب 39/58 درصد، 20/83 درصد، 16/67 درصد و 22/92 درصد از نمونه تحقیق را تشکیل می‌دهند (جدول شماره 1).
در این تحقیق، آرا و نظرات افراد در خصوص مسائل مدیریتی، محیطی و فردی و مراقبتی حوزه مامایی مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آن در جدول شماره 2 قابل‌مشاهده است.
نتایج حاصل از تحلیل این نظرات نشان می‌دهد چالش‌ها و ابهامات زیادی در این زمینه وجود دارد. به‌عنوان مثال، توجه به توانایی و مهارت پرسنل حین تقسیم کار، با تنها 5/9 درصد کاملاً مخالفم و 6/17 درصد کاملاً موافقم نشان از اهمیت توجه به مهارت‌ها و توانمندی‌های پرسنل دارد. همچنین، مدیریت مؤثر بحران در بخش با 43/1 درصد کاملاً مخالفم و 15/7 درصد نظری ندارم، نیاز به ارتقای مدیریت بحران را مورد تأکید قرار می‌دهد. این تحلیل‌ها، اطلاعات به‌دست‌آمده را به‌صورت اعداد و درصدها ارائه کرده و به محققان و مدیران این حوزه امکان می‌دهد تا با درک عمیق‌تری به چالش‌ها و موضوعات مدیریتی در حوزه مامایی نگریسته و بهبودهای لازم را اعمال کنند. در زمینه‌های دیگر نیز نیاز به برنامه‌ریزی آموزشی مداوم (35/3 درصد مخالفم)، ارتقای ارتباطات مدیران با پرسنل (32 درصد کاملاً موافقم) و تدوین استانداردهای کتبی مرتبط با مراقبت‌های مامایی (38/5 درصد کاملاً موافقم) به‌وضوح مشخص هستند. این تحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده را به‌صورت دقیق بیان کرده و سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا با تدابیر مؤثر و گام‌های مناسب بهبودهای لازم را در مدیریت حوزه مامایی اعمال کنند.
در حوزه محیطی درزمینه موانع اخلاقی در ارائه مراقبت‌های بالینی مامایی، نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد 53/8 درصد از مشارکت‌کنندگان با کافی نبودن آموزش‌های لازم درزمینه موضوعات اخلاقی در دوران تحصیل مخالف‌اند، در‌حالی‌که 15/4 درصد نظری ندارند. علاوهبراین، موضوع حمایت اخلاقی و حقوقی مدیران نیز با 32/7 درصد کاملاً موافقم و 46/2 درصد مخالفم، به‌وضوح نقش مهمی در محیط کاری مامایی ایفا می‌کند. از دیگر چالش‌های این حوزه، کمبود امکانات و تجهیزات مناسب در بخش، با 45/1 درصد کاملاً مخالفم و 37/3 درصد موافقم، نشانگر نیاز به بهبود شرایط فیزیکی محیط کار است. درزمینه مامایی، مسائل مرتبط با شیفت کاری نیز بررسی شده‌اند. 66 درصد از مشارکت‌کنندگان معتقدند تغییرات بیولوژیک بدن در شیفت کاری شبانه یک چالش مهم هستند، در‌حالی‌که 51 درصد از آن‌ها با شیفت در گردش مخالف‌اند. ازدحام بخش نیز با 52/9 درصد کاملاً مخالفم و 43/1 درصد موافقم، یکی از موضوعاتی است که نیاز به راهکارهایی در جهت بهبود امکانات بخش را نشان می‌دهد.
همچنین، توقعات نابجای بیماران و همراهانشان از پرسنل مامایی نیز با 62 درصد کاملاً موافقم به یک چالش مهم تبدیل شده است. به‌علاوه، کمبود دانش و آگاهی درباره معیارهای اخلاق حرفه‌ای با 28/6 درصد کاملاً موافقم و 24/5 درصد مخالفم، نیاز به تقویت دانش و آگاهی پرسنل را نشان می‌دهد. این تجزیهوتحلیل به مسئولان و سازمان‌های مرتبط کمک می‌کند تا بهبودهای لازم را در محیط کاری مامایی اعمال کرده و به بهترین شکل ممکن خدمات به جامعه را ارائه دهند.
درزمینه فردی و مراقبتی، 38/8 درصد از مشارکت‌کنندگان با کمبود وقت مخالفت کامل دارند و 36/7 درصد نیز مخالفت دارند. 29/4 درصد نیز با انجام وظایف کاملاً جدید توسط ماماها، که برای اولین‌بار با آن‌ها روبه‌رو شده‌اند و درباره آن‌ها آگاهی و مهارت کافی ندارند، مخالفت کامل دارند. این نتایج نشان‌دهنده نیاز به آموزش‌های مکمل و به‌روز درزمینه مهارت‌ها و آگاهی ماماها در مواجهه با وظایف جدید است. مسائل مرتبط با رفتار نامناسب بیماران با پرسنل مامایی نیز یک چالش اساسی است، با 49 درصد مخالفت کامل و 23/5 درصد موافقت کامل. علاوهبراین، 39/2 درصد از مشارکت‌کنندگان نگرش منفی به معیارهای اخلاق حرفه‌ای در مامایی (کاملاً مخالفم) دارند و 31/4 درصد نیز نگرش کاملاً موافقم داشتند که نشان‌دهنده نیاز به توجه به جوانب اخلاقی در آموزش ماماها است. علاوهبراین، 54/9 درصد از مشارکت‌کنندگان با نگرانی از سروکار داشتن با بیماران عفونی و ترس ابتلا به بیماری‌هایی، مانند ایدز و هپاتیت مخالفت کامل دارند و 15/7 درصد نیز موافقت کامل دارند. این نتایج بر نیاز به تدابیر ایمنی در بخش مامایی و به‌روزرسانی دانش پرسنل تأکید می‌کند. همچنین کمبود توانایی تفکر انتقادی یا توان تصمیم‌گیری اخلاق مامایی نیز با 35/3 درصد (کاملاً مخالفم) و 25/5 درصد (کاملاً موافقم)، یکی از چالش‌های مهم است که نیاز به تقویت مهارت‌های تصمیم‌گیری و تفکر انتقادی پرسنل را نشان می‌دهد (جدول شماره 2).
بحث
مطالعه حاضر با هدف بررسی موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی مامایی از دیدگاه ماماهای بیمارستان مطهری شهرستان جهرم در سال 1402 انجام شد و چندین چالش اساسی را شناسایی کرد که نیازمند توجه جدی و برنامه‌ریزی مناسب از سوی مسئولان و مدیران این حوزه است. اولین چالش مطرح‌شده، کمبود وقت برای پرسنل مامایی است که با 38/8 درصد مخالفت کامل و 36/7 درصد مخالفت، نیاز به بهینه‌سازی برنامه‌های کاری و تسهیل در اختصاص وقت بهینه را مطرح می‌کند. همچنین نیاز به تقویت و به‌روزرسانی آموزش‌ها و مهارت‌های ماماها به‌خصوص در مواجهه با وظایف جدید و نگرش منفی برخی به معیارهای اخلاق حرفه‌ای، بر اهمیت برنامه‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی در این زمینه تأکید می‌کند. درزمینه فردی و مراقبتی، چالش‌هایی مانند رفتار نامناسب بیماران با پرسنل مامایی، نگرش منفی به معیارهای اخلاق حرفه‌ای، نگرانی از سروکار داشتن با بیماران عفونی و کمبود توانایی تفکر انتقادی نشانگر نیاز به افزایش آگاهی، توسعه مهارت‌ها و تدابیر ایمنی و بهداشتی در بخش مامایی هستند. این چالش‌ها نیاز به تدابیر جدی و برنامه‌ریزی مدیریتی دارند تا محیط کاری مامایی بهبود یابد و خدمات ارائه‌شده با کیفیت بالاتری ارائه شود. این تحلیل به مسئولان و تصمیم‌گیران این حوزه اطلاعات جامع و کاربردی ارائه می‌کند که در بهبود شرایط کاری و ارتقای سطح خدمات مامایی مؤثر خواهد بود.
در مطالعه خاکی و همکاران پرستاران و ماماها گزارش دادند در حوزه مدیریت، فقدان آموزش ضمن خدمت و برنامه‌های آموزشی در خصوص منشورهای اخلاق حرفه‌ای، مهم‌ترین مانع رعایت این کدها در ارائه خدمات سلامت است [15]. مطالعه نصیرانی و همکاران، ارتباط بین آگاهی پرستاران از حقوق بیمار و میزان رعایت این حقوق نشان داد که با افزایش آگاهی پرستاران، حقوق بیمار بیشتر رعایت میشود [16].
در مطالعه قمری زارع و همکاران که با هدف تعیین موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در عملکرد پرستاران از دیدگاه مدیران پرستاری بیمارستان‌های شهر قم انجام گرفت، همه عوامل محیطی و مدیریتی و فردی مراقبتی، به ترتیب، در رعایت نشدن معیارهای اخلاق حرفه‌ای نقشی بسزا داشتند؛ بااینحال، نقش عوامل محیطی، مؤثرتر بود [17].
مطالعه رشت آبادی و همکاران نشان داد پرستارانی که از حقوق بیمار بی‌اطلاع هستند، می‌توانند حقوق آن‌ها را به‌شدت تضییع کنند و باعث نارضایتی آن‌ها از سیستم بهداشت و درمان شوند. از سوی دیگر، تأثیر آموزش بر نمره آگاهی و آموزش مدیران و درخواست رعایت حقوق بیمار بر امتیاز رعایت، می‌تواند یکی از راهکارهای مؤثر برای رعایت بیشتر حقوق بیمار در بیمارستان‌ها باشد [18]. در مطالعه دهقانی و همکاران نیز که با هدف تعیین موانع رعایت استانداردهای اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی از دیدگاه پرستاران انجام گرفت، به ترتیب، هر 3 دسته عوامل محیطی و فردی‌مراقبتی و مدیریتی، در رعایت نکردن استانداردهای اخلاق حرفه‌ای مؤثر بودند که مهم‌ترین عامل، حیطه عوامل محیطی بود و به‌خوبی نشان داده شد که در ارتباط با بُعد مدیریتی، کمبود پرسنل به‌عنوان یکی از عوامل مهم در عدم به‌کارگیری اصول اخلاق حرفه‌ای در بالین تلقی میشود [14].
برخلاف یافته‌های مطالعه حاضر نتایج مطالعه رضائیان و همکاران نشان داد از بین 3 حیطه محیطی، مدیریتی و فردی‌مراقبتی، دسته عوامل محیطی، نسبت به سایر عوامل، مؤثرتر به نظر می‌رسد [13]، در مطالعه حاضر مهم‌ترین حیطه اعلامی توسط ماماهای مورد‌مطالعه حیطه فردی‌مراقبتی بود. محمدی و همکاران موانع اجرای اصول اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی در 3 حیطه مدیریتی، محیطی، فردی‌مراقبتی را موردبررسی قرار دادند. پرستاران معتقد بودند که در حیطه مدیریتی، کمبود پرسنل پرستاری مهم‌ترین مانع مدیریتی در اجرای اصول اخلاق حرفه‌ای است [19]. این در حالی است که مهم‌ترین چالش و مانع اخلاقی از دیدگاه ماماهای شاغل در بیمارستان‌های جهرم کمبود وقت بود و ازدحام بخش نیز با 52/9 درصد کاملاً مخالف و 43/1 درصد موافق، یکی از موضوعاتی است که نیاز به راهکارهایی در جهت بهبود امکانات بخش را نشان می‌دهد.
نتایج مطالعه محمدی و همکاران، از‌نظر کمبود پرسنل، همخوان با مطالعه حاضر است، اما از‌نظر کمبود آموزش‌های لازم درزمینه موضوعات اخلاقی در دوران تحصیل، با این مطالعه، همخوانی ندارد که علت آن را می‌توان تفاوت در واحدهای پژوهش دانست؛ چراکه در مطالعه محمدی و همکاران، کمبود آموزش‌های لازم درزمینه موضوعات اخلاقی، در دوران تحصیل، از دیدگاه مدرسان پرستاری است، ولی کمبود پرسنل، از دیدگاه پرستاران (پرسنل بیمارستان) است [19, 20].
تا به امروز مطالعات اندکی درزمینه بررسی موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی مامایی از دیدگاه ماماها صورت گرفته، بااینحال در مطالعات اخیر، نقص آگاهی از منشورهای اخلاق حرفه‌ای در جامعه پرستاران و دانشجویان پرستاری گزارش شده است [21]. تحقیقات انجام‌شده توسط خلیلی و همکاران [16] نشان می‌دهد سطح آگاهی دانشجویان پرستاری درباره اخلاق حرفه‌ای چندان مظلوب نیست و نیاز به آموزش بیشتر در این زمینه احساس میشود. همچنین مطالعه انجام‌شده توسط محمدی و همکاران نشان می‌دهد معلمان پرستاری اعلام کرده‌اند عدم آموزش مسائل اخلاقی در دوره کارشناسی پرستاری را مهم‌ترین مانع مدیریتی برای رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای می‌دانند [20]. این نتایج بر ضرورت اشتغال مراقبان بهداشتی چه در شاخه پرستاری و چه در شاخه مامایی برای آموزش مسائل اخلاقی تأکید می‌کند. از‌این‌رو آموزش مناسب و مداوم اخلاق حرفه‌ای، از جمله آموزش آن به کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، مربیان و دانشجویان، به‌عنوان یک نقطه حیاتی در نظام‌های مراقبت سلامت معرفی میشود. باتوجه‌به دیدگاه جامعه‌شناسان، آموزش مناسب و سیاست‌مداری مؤثر می‌تواند اخلاق حرفه‌ای را بهبود بخشد و افراد را قادر به خودکنترلی کند. [22].
نقاط قوت این مطالعه در رویکرد جامع آن برای بررسی موانع انطباق با اخلاق حرفه‌ای در عمل بالینی مامایی نهفته است. گنجاندن یک نمونه متنوع متشکل از 51 ماما از بیمارستان مطهری، قابلیت تعمیم یافته‌ها را به جمعیت وسیع‌تری از ماماهایی که در محیط‌های مشابه کار میکنند، افزایش می‌دهد. بااینحال باید چندین نقطه ضعف را پذیرفت. اولاً، طراحی مقطعی، توانایی ایجاد علیت بین موانع شناسایی‌شده و تأثیر آن‌ها بر انطباق اخلاقی در طول زمان را محدود می‌کند. علاوهبراین، اتکا به داده‌های گزارش‌شده توسط خود ممکن است سوگیری پاسخ را ایجاد کند، زیرا شرکت‌کنندگان ممکن است موانع خاصی را بر‌اساس مطلوبیت اجتماعی یا ادراک شخصی کمتر گزارش کنند یا بیش از حد گزارش کنند. علاوهبراین، تمرکز مطالعه بر روی یک بیمارستان واحد در شهرستان جهرم ممکن است تعمیم یافته‌ها را به مامایی در سایر مکان‌های جغرافیایی یا محیط‌های بهداشتی محدود کند.
به‌طور‌کلی، در‌حالی‌که این مطالعه بینش‌های ارزشمندی را در‌مورد چالش‌های پیش‌ِروی ماماها در حفظ اخلاق حرفه‌ای ارائه می‌کند، تحقیقات آینده باید طرح‌های طولی و استراتژی‌های نمونه‌گیری گسترده‌تر را برای روشن کردن بیشتر این پیچیدگی‌ها در نظر بگیرند. مطالعات آتی باید طرح‌های طولی را در نظر بگیرند تا ماهیت پویای موانع پیروی از اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی مامایی را بررسی کنند تا درک عمیق‌تری از چگونگی تکامل این موانع در طول زمان فراهم شود. علاوهبراین، ترکیب روش‌های کیفی مانند مصاحبه یا گروه‌های متمرکز می‌تواند بینش‌های غنی‌تری را در‌مورد تجارب و دیدگاه‌های ظریف ماماها در‌مورد چالش‌های اخلاقی در عملشان ارائه دهد. به علاوه، گسترش دامنه تحقیقات به شمول چندین بیمارستان و منطقه می‌تواند تعمیم یافته‌ها را افزایش دهد و به توسعه مداخلات جامع‌تر با هدف ترویج شیوه‌های اخلاقی در مامایی کمک کند.
نتیجه‌گیری
نتایج تحلیل نظرات نشان می‌دهد چالش‌ها و ابهامات زیادی در این زمینه وجود دارد. در حوزه مدیریتی، توجه به توانایی و مهارت پرسنل حین تقسیم کار به‌عنوان یک چالش اصلی مطرح و بر نیاز به توجه به مهارت‌ها و توانمندی‌های پرسنل تأکید شده است. همچنین مدیریت مؤثر بحران در بخش نیازمند ارتقاست، زیرا 43/1 درصد مخالفت کامل و 15/7 درصد نظری نداشتن نشان از اهمیت این مسئله دارد. درزمینه محیطی، موانع اخلاقی در ارائه مراقبت‌های بالینی مامایی شامل کمبود آموزش‌های لازم و نیاز به حمایت اخلاقی و حقوقی مدیران است. این نتایج نیاز به بهبود شرایط فیزیکی محیط کار و افزایش دانش و آگاهی پرسنل را نشان می‌دهد. درزمینه فردی و مراقبتی، چالش‌هایی مانند کمبود وقت، انجام وظایف جدید توسط ماماها و رفتار نامناسب بیماران نیازمند آموزش‌های مکمل و به‌روز درزمینه مهارت‌ها و آگاهی ماماها هستند. همچنین نیاز به تقویت مهارت‌های تصمیم‌گیری و تفکر انتقادی پرسنل در مقابل چالش‌های اخلاقی نیز مورد تأکید قرار گرفته است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی جهرم با کد (IR.JUMS.REC.1402.101) تصویب شده است.
حامی مالی
این مطالعه با حمایت مالی معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی جهرم انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از واحد توسعه تحقیقات بالینی بیمارستان پیمانیه شهرستان جهرم بابت همکاری در اصلاح این مطالعه تقدیر و قدردانی میشود.
رویکرد دنیای امروز را می‌توان بازگشت به عقلانیت و اخلاق دانست. بشریت پس از طی دوره‌های مختلف می‌کوشد رویکردی عقلانی و اخلاقی در تأمین نیازهای مادی و معنوی خود داشته باشد. از این جهت می‌توان اخلاق را مرکز تحولات دنیای آینده دانست. این رویکرد بیشتر رشته‌هایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد که در ارائه خدمت به انسان‌ها پیشتاز هستند [1]. اخلاق شاخه‌ای از فلسفه است که باعث جهت‌گیری و هدایت تصمیمات افراد در زندگی میشود. اخلاق، اینکه چگونه زندگی کنیم یا چطور رفتار کنیم، همچنین انتخاب‌های افراد را بر‌اساس اینکه چه چیزی خوب یا بد است شکل می‌دهد [2]. اخلاق دانشی است که اصول و ارزش‌های ناظر بر رفتار و صفات ارادی انسان و تمایز آن از حیث خوبی و بدی، شایستگی و ناشایستگی و نیکویی و زشتی را بیان می‌کند [3]. اخلاق حرفه‌ای نیز مجموعه‌ای از اصول و استانداردهای سلوک بشری است که رفتار افراد و گروه‌ها را تعیین می‌کند. در‌حقیقت اخلاق حرفه‌ای، فرایند تفکر عقلانی است که هدف آن تعیین ارزش‌های سازمان است و بی‌توجهی سازمان‌ها به این مسئله می‌تواند مشروعیت سازمان و اقدامات آن را زیر سؤال ببرد [4].
اخلاق پزشکی شاخه‌ای از اخلاق حرفه‌ای است که به شرح موازین اخلاقی و تخصصی توسط شاغلین حرفه پزشکی می‌پردازد. این علم در سال‌های اخیر توجه بسیاری از صاحب‌نظران و اندیشمندان جهان را به خود معطوف داشته است [5]. در‌واقع اخلاق پزشکی سعی دارد اخلاقیات را به‌صورت کابردی، در حیطه‌های عمل پزشکان و کادر درمانی و در حوزه‌های تصمیم‌گیری‌های اخلاقی، در طب وارد و موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای را بررسی کند. به‌عنوان مثال این موانع می‌تواند در حوزه‌های مدیریتی، محیطی، فردی مراقبتی و هر عاملی که مانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی میشود، قرار گیرد [6]. در این میان، مامایی حرفه‌ای است که قدمتی برابر تاریخ بشر دارد و درعرصه بین‌المللی کاملاً شناخته شده است. ماماها یکی از مهم‌ترین نیازهای اساسی زنان، یعنی حفظ و ارتقای سلامت باروری را برآورده میکنند [7].
ماماها وظیفه مراقبت از سلامت زنان و حمایت از توانمندسازی وضعیت اجتماعی آنان را به عهده دارند. به همین دلیل در فعالیت‌های حرفه‌ای‌شان با موضوعات اخلاقی مهمی مواجه‌ا‌ند و باید منطبق با اصول اخلاقی کار کنند. آنان با استفاده از کدهای اخلاقی، قادر به ارائه خدمات با کیفیت و سازنده، با‌ثبات و توأم با احترام به مددجویان می‌شوند [8]. قوانین بین‌المللی اخلاق حرفه‌ای در مامایی، که توسط کنفدراسیون بین‌المللی ماماها تهیه شده است شامل 4 بعد ارتباطات ماماها، مسئولیت‌های حرفه‌ای ماماها، پیشرفت فعالیت و حرفه مامایی است.
ماماها موظف‌اند فضایل اخلاقی مانند عدالت، نیکوکاری، احسان، پرهیز از صدمه به دیگران، ایثار، رازداری، رعایت حقوق مادران، تواضع و غیره را به‌طور کامل در حرفه خود رعایت کنند [9, 10]. رعایت نشدن اخلاق حرفه‌ای در مامایی، خطرهایی زیان‌بار، ازجمله افزایش مرگ‌ومیر مادران و نوزادان، کاهش رضایت از جامعه مامایی، کاهش اعتماد عموم به آنان و کاهش موفقیت در زایمان و مراقبت از نوزاد را به دنبال خواهد داشت [11]. بنابراین ماماها باید ازجنبه‌های قانونی و قوانین و مقررات حرفه‌ای خود و مسئولیت‌هایی که در امر مراقبت از زنان به عهده دارند آگاهی کافی داشته باشند [12]. بنابراین باید هرگونه موانعی که به نوعی در عدم رعایت معیارهای اخلاق حرفه‌ای توسط ماماها در مراقبت از مادران تأثیرگذار هستند برطرف شوند تا مراقبت از مادران با رعایت حداکثر معیارهای اخلاق حرفه‌ای انجام گیرد. علی‌رغم اهمیت بسیار زیاد اخلاق حرفه‌ای و موانعی که منجر به رعایت نشدن آن در رشته‌های علوم‌پزشکی، ازجمله حرفه مامایی میشود که هم‌زمان، با سلامت مادر و نوزاد وی در ارتباط است، متأسفانه، مطالعاتی اندک در ارتباط با موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای از دیدگاه ماماها انجام شده است، بنابراین مطالعه حاضر با وجود کم بودن مطالعات صورت‌پذیرفته در این زمینه، با هدف بررسی موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی مامایی، از دیدگاه ماماهای بیمارستان‌های تخصصی زنان و زایمان شهرستان جهرم در سال 1402انجام پذیرفت.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی‌مقطعی است که پس از تصویب طرح پژوهشی و کسب مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی جهرم و انجام هماهنگی لازم با مسئولین ذی‌ربط محل پژوهش، در سال 1402 انجام شد. ملاحظات اخلاقی برای این مطالعه شامل حصول اطمینان از مشارکت داوطلبانه ماماها و کسب رضایت آگاهانه قبل از جمع‌آوری داده‌ها بود. محرمانه بودن پاسخ‌های شرکت‌کنندگان در طول مطالعه حفظ شد تا از حریم خصوصی آن‌ها محافظت شود و از هرگونه آسیب احتمالی جلوگیری شود. علاوهبراین، به ماماها اطمینان داده شد که مشارکت یا امتناع آن‌ها از شرکت در مطالعه، بر وضعیت شغلی یا روابط حرفه‌ای آن‌ها تأثیری نخواهد داشت. این ملاحظات برای حفظ استانداردهای اخلاقی در تحقیق به‌دقت مورد توجه قرار گرفتند.
جامعه آماری این پژوهش کلیه کارشناسان مامایی است. در مطالعه حاضر ماماهایی که تمایلی به عدم همکاری در مطالعه نداشتند و همچنین پرسش‌نامه‌هایی که به‌صورت کامل (کمتر از 60 درصد سؤالات) توسط ماماها پاسخ داده نشده بود حذف شدند.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات، پرسش‌نامه‌ای شامل 2 بخش اطلاعات جمعیت‌شناختی و موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در 3 حیطه محیطی و مدیریتی و فردی مراقبتی بود. اطلاعات جمعیت‌شناختی، دربرگیرنده متغیرهای سن، تحصیلات، سابقه کار، وضعیت تأهل، نوع استخدامی و محل خدمت بود. پرسش‌نامه موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای، شامل 33 سؤال (14 سؤال، مربوط به حیطه مدیریتی، 5 سؤال، مربوط به حیطه محیطی و 14 سؤال، مربوط به حیطه فردی مراقبتی) بود.
گویه‌ها با مقیاس 5 درجه‌ای پاسخ داده خواهد شد. انتخاب گزینه «کاملاً موافقم» یا «موافقم»، نشان‌دهنده این است که آیتم مطرح‌شده، مانعی برای رعایت اخلاق حرفه‌ای است. گزینه «مخالفم»، نشان‌دهنده این است که آیتم مطرح‌شده، مانعی بر سر راه رعایت معیارهای اخلاق حرفه‌ای از دیدگاه ماماها نیست. انتخاب گزینه «نظری ندارم» نیز گویای ناآگاهی از اثر متغیر پرسش‌شده در رعایت نکردن معیارهای اخلاق حرفه‌ای است. روایی و پایایی پرسش‌نامه موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی، در مطالعات دهقانی و همکاران و همچنین رضائیان و همکارن تأیید شده است [13، 14]. پرسش‌نامه‌ها با مراجعه به بخش‌های بیمارستانی به ماماها تحویل و پس از تکمیل جمع‌آوری شد. برای تجزیهوتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 21 با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف‌معیار) و آمار استنباطی (آزمون‌های آماری کولموگروف اسمیرنوف، تی مستقل) انجام شد.
یافته‌ها
در مطالعه حاضر بر‌اساس گروه‌بندی سنی، بیشترین تعداد افراد (50/98 درصد) در رده سنی 20 تا 30 سال حضور داشته و سپس 49/25 و 19/61 درصد به ترتیب در رده‌های31 تا 40 و 41 تا 50 سال قرار دارند. تنها 92/3 درصد از افراد در گروه سنی بیشتر از 50 سال حضور دارند. در کل، این تحقیق نشان می‌دهد جمعیت موردبررسی گروه سنی جوان‌ترین را تشکیل می‌دهد. درزمینه سابقه کاری، 48/84 درصد از افراد دارای سابقه کمتر از 5 سال هستند و 27/91 درصد سابقه بیشتر از 15 سال دارند. در‌حالی‌که 16/28 درصد و 6/98 درصد به ترتیب در رده‌های 5 تا 10 و 11 تا 15 سال سابقه کاری قرار دارند. این نتایج نشان می‌دهد اکثر افراد در مقطع زمانی ابتدایی یا بسیار طولانی‌تری در بازار کار حضور دارند.
در وضعیت تأهل، 45/83 درصد از افراد متأهل بوده و 52/08 درصد از افراد به‌عنوان افراد متأهل شناخته شده‌اند. افراد مجرد و مطلقه / بیوه به‌ترتیب 45/83 درصد و 2/08 درصد از نمونه تحقیق را تشکیل می‌دهند. درزمینه سطح تحصیلات، 85/71 درصد از افراد دارای مدرک کارشناسی هستند و سهم‌آن‌ها از تحصیلات ارشد 6/12 درصد است. همچنین 8/16 درصد از افراد مدرک کاردانی دارند. وضعیت استخدام نیز نشان‌دهنده مشخصات مهمی است. از کل افراد، 64/71 درصد کارمندان رسمی و 19/61 درصد از افراد در قراردادهای کاری طرحی هستند. در نوع شیفت کاری، 94/23 درصد از افراد در شیفت گردشی فعالیت میکنند و 5/77 درصد در شیفت‌های ثابت مشغول به کار هستند. درزمینه شیفت کاری نیز افراد به شیفت صبح، عصر، شب و سایر به ترتیب 39/58 درصد، 20/83 درصد، 16/67 درصد و 22/92 درصد از نمونه تحقیق را تشکیل می‌دهند (جدول شماره 1).
در این تحقیق، آرا و نظرات افراد در خصوص مسائل مدیریتی، محیطی و فردی و مراقبتی حوزه مامایی مورد بررسی قرار گرفت که نتایج آن در جدول شماره 2 قابل‌مشاهده است.
نتایج حاصل از تحلیل این نظرات نشان می‌دهد چالش‌ها و ابهامات زیادی در این زمینه وجود دارد. به‌عنوان مثال، توجه به توانایی و مهارت پرسنل حین تقسیم کار، با تنها 5/9 درصد کاملاً مخالفم و 6/17 درصد کاملاً موافقم نشان از اهمیت توجه به مهارت‌ها و توانمندی‌های پرسنل دارد. همچنین، مدیریت مؤثر بحران در بخش با 43/1 درصد کاملاً مخالفم و 15/7 درصد نظری ندارم، نیاز به ارتقای مدیریت بحران را مورد تأکید قرار می‌دهد. این تحلیل‌ها، اطلاعات به‌دست‌آمده را به‌صورت اعداد و درصدها ارائه کرده و به محققان و مدیران این حوزه امکان می‌دهد تا با درک عمیق‌تری به چالش‌ها و موضوعات مدیریتی در حوزه مامایی نگریسته و بهبودهای لازم را اعمال کنند. در زمینه‌های دیگر نیز نیاز به برنامه‌ریزی آموزشی مداوم (35/3 درصد مخالفم)، ارتقای ارتباطات مدیران با پرسنل (32 درصد کاملاً موافقم) و تدوین استانداردهای کتبی مرتبط با مراقبت‌های مامایی (38/5 درصد کاملاً موافقم) به‌وضوح مشخص هستند. این تحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده را به‌صورت دقیق بیان کرده و سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا با تدابیر مؤثر و گام‌های مناسب بهبودهای لازم را در مدیریت حوزه مامایی اعمال کنند.
در حوزه محیطی درزمینه موانع اخلاقی در ارائه مراقبت‌های بالینی مامایی، نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد 53/8 درصد از مشارکت‌کنندگان با کافی نبودن آموزش‌های لازم درزمینه موضوعات اخلاقی در دوران تحصیل مخالف‌اند، در‌حالی‌که 15/4 درصد نظری ندارند. علاوهبراین، موضوع حمایت اخلاقی و حقوقی مدیران نیز با 32/7 درصد کاملاً موافقم و 46/2 درصد مخالفم، به‌وضوح نقش مهمی در محیط کاری مامایی ایفا می‌کند. از دیگر چالش‌های این حوزه، کمبود امکانات و تجهیزات مناسب در بخش، با 45/1 درصد کاملاً مخالفم و 37/3 درصد موافقم، نشانگر نیاز به بهبود شرایط فیزیکی محیط کار است. درزمینه مامایی، مسائل مرتبط با شیفت کاری نیز بررسی شده‌اند. 66 درصد از مشارکت‌کنندگان معتقدند تغییرات بیولوژیک بدن در شیفت کاری شبانه یک چالش مهم هستند، در‌حالی‌که 51 درصد از آن‌ها با شیفت در گردش مخالف‌اند. ازدحام بخش نیز با 52/9 درصد کاملاً مخالفم و 43/1 درصد موافقم، یکی از موضوعاتی است که نیاز به راهکارهایی در جهت بهبود امکانات بخش را نشان می‌دهد.
همچنین، توقعات نابجای بیماران و همراهانشان از پرسنل مامایی نیز با 62 درصد کاملاً موافقم به یک چالش مهم تبدیل شده است. به‌علاوه، کمبود دانش و آگاهی درباره معیارهای اخلاق حرفه‌ای با 28/6 درصد کاملاً موافقم و 24/5 درصد مخالفم، نیاز به تقویت دانش و آگاهی پرسنل را نشان می‌دهد. این تجزیهوتحلیل به مسئولان و سازمان‌های مرتبط کمک می‌کند تا بهبودهای لازم را در محیط کاری مامایی اعمال کرده و به بهترین شکل ممکن خدمات به جامعه را ارائه دهند.
درزمینه فردی و مراقبتی، 38/8 درصد از مشارکت‌کنندگان با کمبود وقت مخالفت کامل دارند و 36/7 درصد نیز مخالفت دارند. 29/4 درصد نیز با انجام وظایف کاملاً جدید توسط ماماها، که برای اولین‌بار با آن‌ها روبه‌رو شده‌اند و درباره آن‌ها آگاهی و مهارت کافی ندارند، مخالفت کامل دارند. این نتایج نشان‌دهنده نیاز به آموزش‌های مکمل و به‌روز درزمینه مهارت‌ها و آگاهی ماماها در مواجهه با وظایف جدید است. مسائل مرتبط با رفتار نامناسب بیماران با پرسنل مامایی نیز یک چالش اساسی است، با 49 درصد مخالفت کامل و 23/5 درصد موافقت کامل. علاوهبراین، 39/2 درصد از مشارکت‌کنندگان نگرش منفی به معیارهای اخلاق حرفه‌ای در مامایی (کاملاً مخالفم) دارند و 31/4 درصد نیز نگرش کاملاً موافقم داشتند که نشان‌دهنده نیاز به توجه به جوانب اخلاقی در آموزش ماماها است. علاوهبراین، 54/9 درصد از مشارکت‌کنندگان با نگرانی از سروکار داشتن با بیماران عفونی و ترس ابتلا به بیماری‌هایی، مانند ایدز و هپاتیت مخالفت کامل دارند و 15/7 درصد نیز موافقت کامل دارند. این نتایج بر نیاز به تدابیر ایمنی در بخش مامایی و به‌روزرسانی دانش پرسنل تأکید می‌کند. همچنین کمبود توانایی تفکر انتقادی یا توان تصمیم‌گیری اخلاق مامایی نیز با 35/3 درصد (کاملاً مخالفم) و 25/5 درصد (کاملاً موافقم)، یکی از چالش‌های مهم است که نیاز به تقویت مهارت‌های تصمیم‌گیری و تفکر انتقادی پرسنل را نشان می‌دهد (جدول شماره 2).
بحث
مطالعه حاضر با هدف بررسی موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی مامایی از دیدگاه ماماهای بیمارستان مطهری شهرستان جهرم در سال 1402 انجام شد و چندین چالش اساسی را شناسایی کرد که نیازمند توجه جدی و برنامه‌ریزی مناسب از سوی مسئولان و مدیران این حوزه است. اولین چالش مطرح‌شده، کمبود وقت برای پرسنل مامایی است که با 38/8 درصد مخالفت کامل و 36/7 درصد مخالفت، نیاز به بهینه‌سازی برنامه‌های کاری و تسهیل در اختصاص وقت بهینه را مطرح می‌کند. همچنین نیاز به تقویت و به‌روزرسانی آموزش‌ها و مهارت‌های ماماها به‌خصوص در مواجهه با وظایف جدید و نگرش منفی برخی به معیارهای اخلاق حرفه‌ای، بر اهمیت برنامه‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی در این زمینه تأکید می‌کند. درزمینه فردی و مراقبتی، چالش‌هایی مانند رفتار نامناسب بیماران با پرسنل مامایی، نگرش منفی به معیارهای اخلاق حرفه‌ای، نگرانی از سروکار داشتن با بیماران عفونی و کمبود توانایی تفکر انتقادی نشانگر نیاز به افزایش آگاهی، توسعه مهارت‌ها و تدابیر ایمنی و بهداشتی در بخش مامایی هستند. این چالش‌ها نیاز به تدابیر جدی و برنامه‌ریزی مدیریتی دارند تا محیط کاری مامایی بهبود یابد و خدمات ارائه‌شده با کیفیت بالاتری ارائه شود. این تحلیل به مسئولان و تصمیم‌گیران این حوزه اطلاعات جامع و کاربردی ارائه می‌کند که در بهبود شرایط کاری و ارتقای سطح خدمات مامایی مؤثر خواهد بود.
در مطالعه خاکی و همکاران پرستاران و ماماها گزارش دادند در حوزه مدیریت، فقدان آموزش ضمن خدمت و برنامه‌های آموزشی در خصوص منشورهای اخلاق حرفه‌ای، مهم‌ترین مانع رعایت این کدها در ارائه خدمات سلامت است [15]. مطالعه نصیرانی و همکاران، ارتباط بین آگاهی پرستاران از حقوق بیمار و میزان رعایت این حقوق نشان داد که با افزایش آگاهی پرستاران، حقوق بیمار بیشتر رعایت میشود [16].
در مطالعه قمری زارع و همکاران که با هدف تعیین موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در عملکرد پرستاران از دیدگاه مدیران پرستاری بیمارستان‌های شهر قم انجام گرفت، همه عوامل محیطی و مدیریتی و فردی مراقبتی، به ترتیب، در رعایت نشدن معیارهای اخلاق حرفه‌ای نقشی بسزا داشتند؛ بااینحال، نقش عوامل محیطی، مؤثرتر بود [17].
مطالعه رشت آبادی و همکاران نشان داد پرستارانی که از حقوق بیمار بی‌اطلاع هستند، می‌توانند حقوق آن‌ها را به‌شدت تضییع کنند و باعث نارضایتی آن‌ها از سیستم بهداشت و درمان شوند. از سوی دیگر، تأثیر آموزش بر نمره آگاهی و آموزش مدیران و درخواست رعایت حقوق بیمار بر امتیاز رعایت، می‌تواند یکی از راهکارهای مؤثر برای رعایت بیشتر حقوق بیمار در بیمارستان‌ها باشد [18]. در مطالعه دهقانی و همکاران نیز که با هدف تعیین موانع رعایت استانداردهای اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی از دیدگاه پرستاران انجام گرفت، به ترتیب، هر 3 دسته عوامل محیطی و فردی‌مراقبتی و مدیریتی، در رعایت نکردن استانداردهای اخلاق حرفه‌ای مؤثر بودند که مهم‌ترین عامل، حیطه عوامل محیطی بود و به‌خوبی نشان داده شد که در ارتباط با بُعد مدیریتی، کمبود پرسنل به‌عنوان یکی از عوامل مهم در عدم به‌کارگیری اصول اخلاق حرفه‌ای در بالین تلقی میشود [14].
برخلاف یافته‌های مطالعه حاضر نتایج مطالعه رضائیان و همکاران نشان داد از بین 3 حیطه محیطی، مدیریتی و فردی‌مراقبتی، دسته عوامل محیطی، نسبت به سایر عوامل، مؤثرتر به نظر می‌رسد [13]، در مطالعه حاضر مهم‌ترین حیطه اعلامی توسط ماماهای مورد‌مطالعه حیطه فردی‌مراقبتی بود. محمدی و همکاران موانع اجرای اصول اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی در 3 حیطه مدیریتی، محیطی، فردی‌مراقبتی را موردبررسی قرار دادند. پرستاران معتقد بودند که در حیطه مدیریتی، کمبود پرسنل پرستاری مهم‌ترین مانع مدیریتی در اجرای اصول اخلاق حرفه‌ای است [19]. این در حالی است که مهم‌ترین چالش و مانع اخلاقی از دیدگاه ماماهای شاغل در بیمارستان‌های جهرم کمبود وقت بود و ازدحام بخش نیز با 52/9 درصد کاملاً مخالف و 43/1 درصد موافق، یکی از موضوعاتی است که نیاز به راهکارهایی در جهت بهبود امکانات بخش را نشان می‌دهد.
نتایج مطالعه محمدی و همکاران، از‌نظر کمبود پرسنل، همخوان با مطالعه حاضر است، اما از‌نظر کمبود آموزش‌های لازم درزمینه موضوعات اخلاقی در دوران تحصیل، با این مطالعه، همخوانی ندارد که علت آن را می‌توان تفاوت در واحدهای پژوهش دانست؛ چراکه در مطالعه محمدی و همکاران، کمبود آموزش‌های لازم درزمینه موضوعات اخلاقی، در دوران تحصیل، از دیدگاه مدرسان پرستاری است، ولی کمبود پرسنل، از دیدگاه پرستاران (پرسنل بیمارستان) است [19, 20].
تا به امروز مطالعات اندکی درزمینه بررسی موانع رعایت اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی مامایی از دیدگاه ماماها صورت گرفته، بااینحال در مطالعات اخیر، نقص آگاهی از منشورهای اخلاق حرفه‌ای در جامعه پرستاران و دانشجویان پرستاری گزارش شده است [21]. تحقیقات انجام‌شده توسط خلیلی و همکاران [16] نشان می‌دهد سطح آگاهی دانشجویان پرستاری درباره اخلاق حرفه‌ای چندان مظلوب نیست و نیاز به آموزش بیشتر در این زمینه احساس میشود. همچنین مطالعه انجام‌شده توسط محمدی و همکاران نشان می‌دهد معلمان پرستاری اعلام کرده‌اند عدم آموزش مسائل اخلاقی در دوره کارشناسی پرستاری را مهم‌ترین مانع مدیریتی برای رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای می‌دانند [20]. این نتایج بر ضرورت اشتغال مراقبان بهداشتی چه در شاخه پرستاری و چه در شاخه مامایی برای آموزش مسائل اخلاقی تأکید می‌کند. از‌این‌رو آموزش مناسب و مداوم اخلاق حرفه‌ای، از جمله آموزش آن به کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، مربیان و دانشجویان، به‌عنوان یک نقطه حیاتی در نظام‌های مراقبت سلامت معرفی میشود. باتوجه‌به دیدگاه جامعه‌شناسان، آموزش مناسب و سیاست‌مداری مؤثر می‌تواند اخلاق حرفه‌ای را بهبود بخشد و افراد را قادر به خودکنترلی کند. [22].
نقاط قوت این مطالعه در رویکرد جامع آن برای بررسی موانع انطباق با اخلاق حرفه‌ای در عمل بالینی مامایی نهفته است. گنجاندن یک نمونه متنوع متشکل از 51 ماما از بیمارستان مطهری، قابلیت تعمیم یافته‌ها را به جمعیت وسیع‌تری از ماماهایی که در محیط‌های مشابه کار میکنند، افزایش می‌دهد. بااینحال باید چندین نقطه ضعف را پذیرفت. اولاً، طراحی مقطعی، توانایی ایجاد علیت بین موانع شناسایی‌شده و تأثیر آن‌ها بر انطباق اخلاقی در طول زمان را محدود می‌کند. علاوهبراین، اتکا به داده‌های گزارش‌شده توسط خود ممکن است سوگیری پاسخ را ایجاد کند، زیرا شرکت‌کنندگان ممکن است موانع خاصی را بر‌اساس مطلوبیت اجتماعی یا ادراک شخصی کمتر گزارش کنند یا بیش از حد گزارش کنند. علاوهبراین، تمرکز مطالعه بر روی یک بیمارستان واحد در شهرستان جهرم ممکن است تعمیم یافته‌ها را به مامایی در سایر مکان‌های جغرافیایی یا محیط‌های بهداشتی محدود کند.
به‌طور‌کلی، در‌حالی‌که این مطالعه بینش‌های ارزشمندی را در‌مورد چالش‌های پیش‌ِروی ماماها در حفظ اخلاق حرفه‌ای ارائه می‌کند، تحقیقات آینده باید طرح‌های طولی و استراتژی‌های نمونه‌گیری گسترده‌تر را برای روشن کردن بیشتر این پیچیدگی‌ها در نظر بگیرند. مطالعات آتی باید طرح‌های طولی را در نظر بگیرند تا ماهیت پویای موانع پیروی از اخلاق حرفه‌ای در مراقبت‌های بالینی مامایی را بررسی کنند تا درک عمیق‌تری از چگونگی تکامل این موانع در طول زمان فراهم شود. علاوهبراین، ترکیب روش‌های کیفی مانند مصاحبه یا گروه‌های متمرکز می‌تواند بینش‌های غنی‌تری را در‌مورد تجارب و دیدگاه‌های ظریف ماماها در‌مورد چالش‌های اخلاقی در عملشان ارائه دهد. به علاوه، گسترش دامنه تحقیقات به شمول چندین بیمارستان و منطقه می‌تواند تعمیم یافته‌ها را افزایش دهد و به توسعه مداخلات جامع‌تر با هدف ترویج شیوه‌های اخلاقی در مامایی کمک کند.
نتیجه‌گیری
نتایج تحلیل نظرات نشان می‌دهد چالش‌ها و ابهامات زیادی در این زمینه وجود دارد. در حوزه مدیریتی، توجه به توانایی و مهارت پرسنل حین تقسیم کار به‌عنوان یک چالش اصلی مطرح و بر نیاز به توجه به مهارت‌ها و توانمندی‌های پرسنل تأکید شده است. همچنین مدیریت مؤثر بحران در بخش نیازمند ارتقاست، زیرا 43/1 درصد مخالفت کامل و 15/7 درصد نظری نداشتن نشان از اهمیت این مسئله دارد. درزمینه محیطی، موانع اخلاقی در ارائه مراقبت‌های بالینی مامایی شامل کمبود آموزش‌های لازم و نیاز به حمایت اخلاقی و حقوقی مدیران است. این نتایج نیاز به بهبود شرایط فیزیکی محیط کار و افزایش دانش و آگاهی پرسنل را نشان می‌دهد. درزمینه فردی و مراقبتی، چالش‌هایی مانند کمبود وقت، انجام وظایف جدید توسط ماماها و رفتار نامناسب بیماران نیازمند آموزش‌های مکمل و به‌روز درزمینه مهارت‌ها و آگاهی ماماها هستند. همچنین نیاز به تقویت مهارت‌های تصمیم‌گیری و تفکر انتقادی پرسنل در مقابل چالش‌های اخلاقی نیز مورد تأکید قرار گرفته است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی جهرم با کد (IR.JUMS.REC.1402.101) تصویب شده است.
حامی مالی
این مطالعه با حمایت مالی معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی جهرم انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از واحد توسعه تحقیقات بالینی بیمارستان پیمانیه شهرستان جهرم بابت همکاری در اصلاح این مطالعه تقدیر و قدردانی میشود.
References
1.Beauchamp TL, Childress JF. Principles of biomedical ethics. 7th ed. OxfordL Oxford University Press; 2001. [Link]
2.Biedenweg K, Monroe MC, Oxarart A. The importance of teaching ethics of sustainability. Int J Sustain High Educ. 2013; 14(1):6-14. [DOI:10.1108/14676371311288912]
3.Saki R. [Ethics in educational research (Persian)]. Ethics Sci Technol. 2011; 6(2):52-64. [Link]
4.Arasteh H, Jahed H. [Observing ethics in universities and higher education centers: Analternative for improving behaviors (Persian)]. Sci Cult. 2011; 1(2):31-40. [Link]
5.Ravani pour M, Vanaki Z, Afshar L, Azemian A. The standards of professionalism in nursing: The nursing instructors’ experiences. J Evid BasedCare. 2014; 4(1):27-40. [DOI:10.22038/EBCJ.2014.2392]
6.Fazeli Z, Fazeli Bavand Pour F, Rezaee Tavirani M, Mozafari M, Haidari Moghadam R. [Professional ethics and its role in the medicin (Persian)]. J Ilam Univ Med Sci. 2013; 20(5):10-7. [Link]
7.Hosseini A, Samadzade S, Aghazade G. [The principles and measures of medical ethics and the quantity of their consistency with Islamic ethics (Persian)]. J Urmia Univ Med Sci. 2008; 18(4):652-6. [Link]
8.Vasegh Rahimparvar SV, Nasiriani L, Faraj Khoda T, Bahrani N. [Compliance rate of midwives with the professional codes of ethics in maternal child health centers in Tehran (Persian)]. Iran J Med Ethic History Med. 2014; 7(2):46-56. [Link]
9.Faraj Khoda T. [Developing the professional codes of ethics for reproductive health care provider and it is assessment from their viewpoints in Yazd health care centers (Persian)] [PhD Dissertation]. Tehran: Shahid Beheshti University of Medical Sciences; 2012.
10.Jahanpour F, Khalili A, Ravanipour M, Nourouzi L, Khalili M, Dehghan F. [Investigating awareness amount of nursing students of medical sciences university of Bushehr about ethic in nursing profession-2013 (Persian)]. Armaghan J. 2014; 19(3):223-32. [Link]
11.Alidosti M, Raeisi M. [Evaluating the women’s satisfaction of Hajar hospital services after the delivery (Persian)]. J Multidiscip Care. 2013; 2(1):1-8. [Link]
12.Ghobadifar MA, Mosalanejad L. [Evaluation of staff adherence to professionalism in Jahrom university of medical sciences (Persian)]. J Educ Ethics Nurs. 2013; 2(2); 1-6. [Link]
13.Rafee Z, Bibak A, Hoseinee S, Azodi F, Jahanpour F. [Professional ethics in nursing practice from the perspective of the patients hospitalized in teaching hospitals of Bushehr during 2015 (Persian)]. Iran J Med Ethic History Med. 2016; 9(2):80-9. [Link]
14.Rezaeean SM, Kazemi Gelian Z, Kazemi Gelian G, Abbasi Z, Salari E, Tabatabaeichehr M. [Study of barriers to professional ethics in midwifery clinical care from midwives’ viewpoints in hospitals specializing in obstetrics and gynecology in North Khorasan Province in 2018 (Persian)]. Iran J Med Ethics Hist Med. 2021; 14:1-13. [Link]
15.Dehghani A, Dastpak M, Gharib AR. [Barriers to respect professional ethics standard in clinical care; Viewpoint of nurses (Persian)]. Iran J Med Educ. 2013; 13(5):421-30. [Link]
16.khaki I, Abbasi M, khalajinia Z, Momenyan S. Barriers to observance of the codes of professional ethics in clinical care: Perspectives of nurses and midwifery of hospitals affiliated with Qom University of Medical Sciences in 2016. Health Spirit Med Ethics. 2018; 5(1):33-9. [DOI:10.29252/jhsme.5.1.33]
17.Nasiriany K, Salemi S, Salman Yazdy S, Hosseini F. [How nurses respect patient’s rights (Persian)]. Iran J Nurs. 2002; 15(32):8-14. [Link]
18.Ghamari Zare Z, Alizade Barmi Z, Sadeghalvaad H, Romouzi M, Esmaieli M. [The study of barriers to observing professional ethics in nurses’ performance from the viewpoint of nursing managers in Qom hospitals (Persian)]. J Educ Ethics Nurs. 2013; 3(1):57-63. [Link]
19.Rashtabadi R, Borhani F, Abbaszadeh A. [Knowledge of patient rights charter, its compliance with the views of nurses and their effective factors in Kerman (Persian)]. J Med Hist. 2014; 5(17):37-62. [Link]
20.Mohammadi MM, Parandin S, Bahrehmand P. [Barriers to apply the principles of professional ethics in the practice from viewpoints of nurses and nursing instructors of medical sciences at Kermanshah University (2015) (Persian)]. J Ethics Cult Nurs Midwifery. 2014; 1(2):1-8. [Link]
21.Hashmatifar N, Mohsenpour M, Rakhshani M. Barriers to moral sensitivity: Viewpoints of the nurses of educational hospitals of Sabzevar. J Med Ethics Hist Med. 2014; 7(1):34-42. [Link]
22.Jahanpour F, Khalili A, Pouladi S, Zoladl M, Dehghanian H. [Construction and evaluation of nursing ethics questionnaire (Persian)]. Armaghan Danesh. 2014; 19(92):788-96. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
کلیه حقوق این وب سایت متعلق به راهبردهای توسعه در آموزش پزشکی می باشد.
طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق
© 2025 CC BY-NC 4.0 | Development Strategies in Medical Education
Designed & Developed by : Yektaweb
