راهبردهای توسعه در آموزش پزشکی

مقدمه 
در سال‌های اخیر توجه ویژه به حفظ و ارتقای کیفیت آموزش و پژوهش در مؤسسات عالی آموزشی و ارائه خدمات سلامت از دغدغه‌های اصلی دانشگاه‌ها و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی محسوب می‌شود. علاوه‌بر‌این، برنامه پنجم توسعه کشور نیز به‌خوبی بیانگر توجه سیاست‌گذاران به اهمیت این مهم در ارتقای کیفیت آموزش عالی است. در چند سال اخیر، اقداماتی نیز در جهت استقرار ساختارهای اعتباربخشی در بخش‌هایی از آموزش پزشکی در دانشگا‌های علوم‌پزشکی کشور در جریان بوده است، اما بدون شک تحقق صحیح این مهم جز با شناخت صحیح و جامع مفهوم اعتباربخشی، نقاط قوت و ضعف، مراحل استقرار ساختار متولی و مراحل انجام اعتباربخشی، میسر نخواهد بود. 
یکی از مهم‌ترین مزایای اعتباربخشی، حصول اطمینان از دولت، جامعه، علم‌آموزان و مقامات اجرایی مؤسسات آموزشی درمورد کیفیت تحصیلات و کیفیت یادگیرندگان از‌طریق تضمین کیفیت واحد تحت ارزیابی است. با‌این‌حال باید توجه داشت ارزش اعتباربخشی محدود به تحقیقات و نظارت نیست، اما تجربیات سیستم‌های اعتباربخشی نشان می‌دهند فعالیت‌های چنین سیستم‌هایی باعث ایجاد و تقویت فرایندهای ارزیابی داخلی در مؤسسات آموزشی می‌شود [1]. 
ارزیابی اصلی اعتبارسنجی با خود ارزیابی دانشگاه آغاز می‌شود. برای این منظور، دانشگاه می‌تواند از مدل‌ها و فرم‌های ارزیابی خود و یا از مدل‌ها و فرم‌های پیشنهادی مؤسسه‌ای معتبر استفاده کند. سپس مستندات خودارزیابی به سازمان اعتباربخشی ارسال می‌شوند. سازمان اعتباربخش مستندات و مدارک خودارزیابی را در تیم کارشناسی خود بررسی می‌کند و برای تأیید صحت محتوای آن مطابق با برنامه زمان‌بندی از پیش تعیین‌شده و توافق‌شده با دانشگاه، از دانشگاه بازدید و با کارکنان، دانشجویان، مدیران و اعضای هیئت‌علمی مصاحبه می‌‌کند. در‌نهایت با ارائه گزارشی از نتایج خودارزیابی و مشاهدات تیم ارزیابان برای اعطای امتیاز اعتباربخشی به دانشگاه تصمیم گرفته خواهد شد. در فاصله میان بازدید از دانشگاه تا اعلام نتیجه اعتباربخشی، فرصتی وجود دارد تا دانشگاه به رهنمودهای ارتقا، نقاط ضعف و کاستی‌هایی که از سوی سازمان اعتباربخش اعلام‌شده هر‌چه بیشتر توجه کند، آن‌ها را برطرف و مجدداً آمادگی خود را جهت بازدید مجدد ارزیابان اعلام کند.
 توجه به این نکته ضروری است که اعتباربخشی فرایندی مداوم است و تمامی ابعاد دانشگاه را در‌بر می‌گیرد. اعتباربخشی فرایندی است که توسط آن مقامات رسمی اعتباردهی، مؤسسات را با استفاده از مجموعه معیارها و استانداردها از‌طریق رویه‌های تعیین‌شده برای اطمینان از کیفیت آموزشی و پژوهشی فارغ‌التحصیلان ارزیابی می‌کنند. در سطح جهانی، کشورها از اعتباربخشی و استانداردها به‌عنوان مکانیسم‌های قانونی برای اطمینان از کیفیت آموزش پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی استفاده می‌کنند [2، 3]. به‌منظور تضمین و ارتقای مستمر کیفیت در دانشگا‌ه‌ها و دانشکده‌های علوم‌پزشکی، مجری طراحی و اجرای برنامه اعتباربخشی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور دبیرخانه شورای گسترش با همکاری دبیرخانه‌های حوزه آموزش و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کشور است. برنامه اعتبار‌بخشی تحولی عظیم در مدیریت خدمات سلامت کشور است که پیوند مدیریت ارشد با ارائه خدمات مؤثر پزشکی را فراهم می‌کند و به‌عنوان یکی از معتبرترین مدل‌های ارزیابی مبتنی بر کیفیت و ایمنی، با برخورداری از مقبولیت جهانی روزافزون در بخش سلامت، هماهنگ با سایر اولویت‌های وزارت متبوع همچون حاکمیت بالینی، ایمنی بیمار و منشور حقوق بیمار، همگام با استانداردهای اعتباربخشی آموزشی و توجه به زیر‌ساخت‌های پژوهشی به‌ویژه در‌زمینه رعایت ایمنی و حقوق بیمار و ارتقای کیفیت خدمات، راهی نو جهت کسب اطمینان از عملکرد مناسب سازمان‌های ارائه‌دهنده خدمات سلامت را فراسوی دست‌اندرکاران این حوزه قرار داده است.  
الگوی اعتبار‌بخشی بر مبنای ارزیابی درونی (خودارزیابی) و ارزیابی بیرونی انجام می‌شود. ارزیابی درونی در بررسی مؤسسه در قیاس با استاندارد‌های موجود است و درواقع نوعی خود‌سنجی است. آگاهی داشتن به کمیت و کیفیت آموزش‌وپژوهش درون‌مؤسسه‌ای به افزایش توان مؤسسه در گستره فعالیت‌های دانشگاهی منجر می‌شود. برای بهبود آموزش‌وپژوهش و گسترش و توسعه سازمانی و اصلاح کیفیت، ارزیابی مداوم درون‌مؤسسه‌ای از ملزومات است. همچنین دستیابی به آرمان‌ها و سند توسعه دانشگاهی از اهداف نخستین ارزیابی درونی است و مشارکت تمامی اعضا و نیروهای بالقوه واحد دانشگاهی برای دستیابی به این مهم ضروری به نظر می‌رسد [4]. سیستم‌های آموزشی باید کاملاً منطبق بر استانداردهای ملی باشند. با‌توجه‌به این مهم مؤسسات آموزش عالی در جهان موظف هستند فرایند تأیید صلاحیت را اتخاذ کنند. اگرچه فرایندهای اعتباربخشی از استراتژی‌ها و استانداردهای مختلفی استفاده می‌کنند، برخی از مضامین و اهداف برای همه مؤسسات مشترک است. هدف اصلی تأیید صلاحیت و بهبود کیفیت، تعدیل آموزش پزشکی با تغییر شرایط در سیستم ارائه خدمات درمانی، آماده‌سازی پزشکان برای نیازها و انتظارات جامعه است [5]. 
در جمهوری اسلامی ایران اعتباربخشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در پاسخ به نیاز سلامت جامعه، حرکت علمی به‌سوی توسعه استانداردهای بین‌المللی آموزش پزشکی و شناسایی پتانسیل‌های موجود در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی طراحی شده است. حفظ و ارتقای کیفیت آموزش‌وپژوهش و ارائه خدمات همواره از دغدغه‌های اصلی دانشگاه‌ها و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی بوده است. به‌منظور کاهش اثر چالش‌های موجود و برنامه‌ریزی برای تحقق سیاست‌ها و راهبردهای کلان ملی در عرصه آموزش، بسته‌های تحول و نوآوری نظام آموزش عالی سلامت ایران تدوین شده است. این بسته‌ها عبارت‌اند از: آینده‌نگاری و مرجعیت علمی، حرکت به‌سوی دانشگاه‌های نسل سوم، آموزش پاسخگو و عدالت‌محور، بسته توسعه راهبردی، هدفمند و مأموریت‌گرای برنامه‌های آموزش عالی سلامت، بسته آمایش سرزمینی، مأموریت‌گرایی، تمرکززدایی و ارتقای توانمندی، بسته اعتلای اخلاق حرفه‌ای، بسته بین‌المللی‌سازی آموزش علوم‌پزشکی، بسته توسعه آموزش مجازی در علوم پزشکی، بسته اعتبار‌بخشی مؤسسات و بیمارستان‌های آموزشی، بسته توسعه و ارتقای زیر‌ساخت‌های آموزشی علوم پزشکی و برنامه پایش بسته‌های تحولی. در این راستا اعتباربخشی مؤسسه‌ای به‌منظور ارزشیابی کیفیت خدمات حیطه‌های مختلف اعم از آموزشی و خدماتی به کار گرفته می‌شود.
 این مطالعه به‌منظور ارزشیابی نقاط ضعف و قوت دانشگاه‌ها و دانشکده‌های پزشکی کلان منطقه 6 آمایشی کشور (زنجان، البرز، قم، قزوین، اراک، خمین و ساوه) با‌توجه‌به استانداردهای مصوب اعتبار‌بخشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور، در راستای بهبود نقاط ضعف در زیرساختار‌های مرتبط با کیفیت آموزش و پژوهش تدوین شده است.

مواد و روش‌ها
پروژه اعتباربخشی مؤسسه‌ای در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کلان منطقه 6 آمایشی کشور (زنجان، اراک، قزوین، البرز، قم و دانشکده‌های علوم‌پزشکی ساوه و خمین) بر مبنای روش دانش‌پژوهی و با‌توجه‌به استاندارد‌های اعتبارسنجی مصوبه اولین جلسه کمیسیون ملی اعتباربخشی (1394/11/18) وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی جمهوری اسلامی ایران [6] و با بررسی مستندات، تحت عنوان یک مینی‌پروژه از پروژه طرح تحول نظام سلامت انجام شده است. در این مطالعه طراحی و اجرای روش‌های نوین ارزشیابی مؤسسه‌ای با‌توجه‌به بررسی مستندات در قالب 8 حوزه (رسالت و اهداف، مدیریت، منابع وامکانات، آموزش کارکنان، هیئت‌علمی، خدمات دانشجویی، پژوهشی، آموزش دانشجویی) مشتمل بر 66 استاندارد و 353سنجه (154 سنجه الزامی و 199 سنجه ترجیحی) انجام شده است. 
پژوهش انجام‌شده در حیطه اعتبار‌سنجی و اعتبار‌بخشی دانشگاه‌های کلان منطقه 6 آمایشی کشور در راستای طرح تحول نظام سلامت بوده است و نتایج حاصل از این مطالعه در اختیار سایر دانشگاه‌ها قرار خواهد گرفت. این پژوهش در جهت به کار بستن دانش برای حل مشکلات و معضلات آموزشی و رفع نیازهای موجود انجام شده است. در این مطالعه به‌منظور عینی شدن و شفاف‌سازی استانداردها و سنجه‌های اعتباربخشی جهت گروه‌های هدف، کتابچه راهنمای ارزیابی استانداردهای اعتباربخشی مؤسسه‌ای، تدوین شد. با‌توجه‌به اینکه برخی از سنجه‌های اعتبار‌سنجی به‌منظور جمع‌آوری و تکمیل مستندات قدری دارای ابهام بودند، در این کتابچه سعی شد با برگزاری جلسات متعدد و همفکری در راستای شفاف‌سازی سنجه اقدام شود. بنابراین به‌منظور شفاف‌سازی و مستند‌سازی، برای هر استاندارد یک یا چندین زیر‌سنجه تعریف شد تا دربرگیرنده ارائه مستندات کافی در این خصوص باشد. همچنین درجه اهمیت سنجه، مستندات مورد‌نیاز و روش اعتبار‌سنجی مورد‌نیاز با این سنجه توضیح داده شده است.
 در این پژوهش ابتدا مسئول و ارزیابان کلان منطقه 6 آمایشی کشور از‌طرف دبیر کلان منطقه 6 آمایشی کشور مشخص شدند. در اقدام بعدی به‌منظور تکمیل سنجه‌های خود‌ارزیابی در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های کلان منطقه 6، جلسه توجیهی و شفاف‌سازی استاندارد‌ها با مسئولین اعتبار‌بخشی دانشگاه‌های کلان منطقه به‌صورت وبیناری برگزار شد و روش تکمیل فرم‌های خود‌ارزیابی و استاندارد‌های اعتبار‌بخشی برای آن‌ها شرح داده شد. به‌منظور اعتبار‌بخشی از دانشکده‌ها و دانشگاه‌های کلان منطقه 6، برنامه زمانی و برنامه تفصیلی بازدید تیم اعتبار‌بخشی مؤسسه‌ای، برای دانشگاه‌های این منطقه ارسال شد.

یافته‌ها
تأییدیه اعتبار‌بخشی مؤسسه‌ای وزارتی دانشگاه‌های کلان منطقه 6 آمایشی کشور
نتیجه اعتبار‌بخشی انجام‌شده کلان منطقه 6 آمایشی کشور (دانشگاه‌های علوم‌پزشکی زنجان، اراک، قزوین، البرز، قم و دانشکده‌های علوم‌پزشکی ساوه و خمین) در سال 1396 توسط تیم ارزیابان وزارتی در جدول شماره 1 ارائه شده است.



نتیجه اعتبار‌بخشی دانشگاه‌ها و دانشکده‌های کلان منطقه 6 آمایشی (1398) توسط تیم ارزیابی دانشگاه علوم‌پزشکی زنجان
اعتباربخشی مؤسسه‌ای با ارزیابی 8 حوزه (رسالت و اهداف، مدیریت، منابع و امکانات، آموزش کارکنان، هیئت‌علمی، خدمات دانشجویی، پژوهشی و آموزش دانشجو) انجام شد. تخصص، تعهد و تلاش‌های ارزنده مسئولین و همکاران در توسعه و ارتقای عملکرد آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌ها و دانشکده‌های کلان منطقه 6 آمایشی قابل‌تقدیر و بدون شک زمینه‌ساز دستیابی و تحقق آرمان‌های از پیش تعیین‌شده در حیطه علوم‌پزشکی کشور است. جلسه با دانشجویان، بازدید میدانی، بررسی مستندات آموزشی و پژوهشی و صفحه اصلی سایت دانشگاه از موارد مورد‌استفاده در ارزیابی دانشگاه‌ها و دانشکده‌های کلان منطقه 6 آمایشی بود. ذکر نقاط ضعف و قوت صرفاً برای پیش‌برد اهداف آموزشی و پژوهشی در چارچوب سنجه‌های اعتبار‌بخشی وزارتی است.
 همچنین برای تعیین میزان انطباق در هر سنجه علاوه‌بر بازدید میدانی و بررسی سنجه‌ها، از ارزیابی درون‌مؤسسه‌ای انجام‌شده توسط دانشگاه‌ها و دانشکده‌های کلان منطقه 6 آمایشی استفاده شده است. نگرش ارزیابان درون‌مؤسسه‌ای انتقادی نبوده است، بلکه با دیدگاه مثبت موارد ضعف و قوت دانشکده بررسی شده است تا در ارزیابی‌های وزارتی با چالش مواجه نشویم. نتیجه اعتبار‌بخشی دانشگاه‌ها و دانشکده‌های کلان منطقه 6 آمایشی کشور در سال 1398 در جدول شماره 2 ارائه شده است.







بحث
مطابق با نتایج به‌دست‌آمده از بررسی مستندات و بازدید میدانی، رشد قابل‌توجهی در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم‌پزشکی کلان منطقه 6 آمایشی کشور در دستیابی به استاندارد اعتبار‌بخشی در حیطه میدانی و بررسی مستندات اتفاق افتاده است. بررسی مستندات و شواهد در این مطالعه نشان ‌می‌دهد دانشگاه‌های کلان منطقه 6 آمایشی کشور در راستای بهبود شرایط موجود و رسیدن به استاندارد‌های مطلوب گام‌های مؤثری را برداشته‌اند. علاوه‌بر‌این اجرای اعتبار‌بخشی در کلان منطقه به شناسایی نقاط قوت و ضعف برنامه‌های آموزش علوم‌پزشکی کمک کرد. اعتباربخشی مؤسسه روشی برای اجرای برنامه‌های توسعه آموزش پزشکی و نوآوری است [7]. 
هدف از این مطالعه ارزیابی و گزارش در‌مورد کیفیت زیرساخت‌های موجود، ارزیابی نقاط ضعف و قوت سیستم آموزشی موجود، بهبود و حفظ این کیفیت در ابعاد مختلف متناسب با انتظارات جامعه از آموزش عالی در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم‌پزشکی کلان منطقه 6 آمایشی کشور بود. روند اعتبارسنجی برای تهیه گزارش‌های خودارزیابی و آمادگی برای ارزیابی خارجی به مدت 1 سال به طول انجامید. اعتبار‌بخشی انجام‌شده از هر لحاظ مشابه اعتبارسنجی ارزیابان بیرونی و منطبق بر استاندارد‌های وزارتی بود. در این فرایند تغییرات مهمی در روندهای آموزشی و مدیریت و اجرای برنامه درسی وجود دارد. اعتبار‌بخشی از‌جمله طرح‌های تضمین کیفیت و تعالی آموزش در زمینه‌های علوم‌پزشکی در اکثر کشورهای پیشرفته محسوب می‌شود [4]. زمانی که یک واحد آموزشی به‌صورت متناوب موردتأیید ساختارهای اعتبار‌بخشی قرار گیرد، عموم جامعه می‌توانند به خروجی‌های آن بیش از پیش اطمینان کنند. نگرانی درخصوص توانمندی فارغ‌التحصیلان رشته‌های پزشکی از موضوعات مهمی است که نقش اعتباربخشی مؤسسه‌ای را در بهبود این مهم پر رنگ‌تر می‌کند. به این دلیل که اعتباربخشی مؤسسه‌ای می‌تواند روند مطمئنی برای افزایش توانمندی‌های علمی و عملی فارغ‌التحصلان باشد [8]. 
در آغاز قرن بیستم‌، یک سیستم اعتباربخشی داوطلبانه خصوصی‌، به ارتقا و بهبود کیفیت در تحصیلات پزشکی آمریکا منجر شد. از آن زمان برنامه‌های اعتباربخشی برای افزایش کیفیت در زمینه‌های مختلف استفاده شده است [2]. همان‌طور که توسط شورای اعتباربخشی آموزش عالی‌ در ایالات متحده تعریف شده است، اعتباربخشی یک فرایند مبتنی بر ارزیابی درونی و بیرونی برای اطمینان از ارتقای کیفیت برنامه آموزش عالی دانشگاهی است. چنین فرایندی می‌تواند نشان دهد که آیا مؤسسه مورد‌بررسی براساس استانداردهای صادر‌شده توسط شورای اعتباربخشی آموزش عالی است؟ و آیا فعالیت‌های آن با اهداف اعلام‌شده توسط شورای اعتباربخشی آموزش عالی مطابقت دارد یا خیر [9, 10].
در سال‌های اخیر درخواست برای تحصیل در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی جمهوری اسلامی ایران از سوی کشور‌های همسایه به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. در جمهوری اسلامی ایران اعتباربخشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در پاسخ بـه نیاز سلامت جامعه، حرکت علمی به‌سوی توسعه استانداردهای بین‌المللی آموزش پزشکی و شناسایی پتانسیل‌های موجود در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی طراحی شده است. حفظ و ارتقای کیفیت آموزش‌پژوهش و ارائه خدمات همواره از دغدغه‌های اصلی دانشگاه‌ها و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی بوده است. در این راستا اعتباربخشی مؤسسه‌ای به‌منظور ارزشیابی کیفیت خدمات حیطه‌های مختلف اعم از آموزشی و خدماتی به کار گرفته می‌شود. مصوبه سیاست‌ها و ضوابط اجرایی آمایش آموزش عالی در عرصه سلامت در جمهوری اسلامی ایران در جلسه 762 مورخ 8 اردیبهشت 1394 شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و توسط ریاست‌جمهوری به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ابلاغ شد. تدوین برنامه تحول و نوآوری در آموزش علوم‌پزشکی در 3 گام صورت گرفت: خلاصه‌سازی اسناد بالادستی نظام در حوزه آموزش، تدوین برنامه جامع آموزش عالی سلامت و تدوین بسته‌های تحول و نوآوری در آموزش علوم‌پزشکی (مصوب معاونت آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مهرماه 1394). طراحی و اجرای برنامه اعتباربخشی مؤسسه‌ای دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم‌پزشکی بر‌عهده دبیرخانه شورای گسترش دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور است که با همکاری دبیرخانه‌های حوزه آموزش و دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی‌درمانی کشور محقق می‌شود. 
اهداف مهم بسته اعتباربخشی مؤسسه‌ای، نظام‌مند کردن فرایند نظارت و ارزیابی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی با استفاده از طراحی و اجرای برنامه اعتباربخشی مؤسسه‌ای و تضمین و ارتقای مستمر کیفیت در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم‌پزشکی است. به‌طور خلاصه، 3 مرحله مهم در فرایند اعتبارسنجی عبارت‌ند از: ایجاد استانداردها و معیارها، بازرسی توسط تیم متخصص از سازمان اعتباربخشی و انتشار تصمیم برای اعطای اعتبار یا عدم اعتبار. ارزیابی اصلی اعتبار‌سنجی با خود ارزیابی دانشگاه آغاز می‌شود. برای این منظور‌، دانشگاه می‌تواند از مدل‌ها و فرم‌های ارزیابی خود و یا از مدل‌ها و فرم‌های پیشنهادی مؤسسه معتبر استفاده کند. سپس مستندات خودارزیابی به سازمان اعتباربخشی ارسال می‌شود. سازمان اعتباربخش مستندات و مدارک خودارزیابی را در تیم کارشناسی خود بررسی می‌کند و برای تأیید صحت محتوای آن مطابق با برنامه زمان‌بندی از پیش تعیین‌شده و توافق‌شده با دانشگاه، از دانشگاه بازدید و با کارکنان، دانشجویان، مدیران و اعضای هیئت‌علمی مصاحبه می‌کند. در‌نهایت با ارائه گزارشی از نتایج خودارزیابی و مشاهدات تیم ارزیابان، تصمیم اعطای امتیاز اعتباربخشی به دانشگاه اخذ و رسماً به دانشگاه ابلاغ می‌شود. در فاصله میان بازدید از دانشگاه تا اعلام نتیجه اعتباربخشی، فرصتی وجود دارد تا دانشگاه بر روی رهنمودهای ارتقا، نقاط ضعف و کاستی‌هایی که از سوی سازمان اعتباربخش اعلام شده هر‌چه بیشتر توجه کند، آن‌ها را برطرف و مجدداً آمادگی خود را جهت بازدید مجدد ارزیابان اعلام کند.
 توجه به این نکته ضروری است که اعتباربخشی فرایندی مداوم است و تمامی ابعاد دانشگاه را دربر می‌گیرد. خودارزیابی در سازمان راه‌حلی کلیدی برای بهبود عملکرد در سازمان و ارتقای فرایندهای آکادمیک است. تلاش برای دستیابی به استاندارد‌های اعتبار‌بخشی به ارتقای کیفیت، افزایش کارایی و اثربخشی خدمات، کاهش هزینه‌های غیرضروری و افزایش بهره‌وری مؤسسات آموزش عالی منجر می‌شود. از جمله مزیت‌های اعتبار‌بخشی، ارتقا و بهبود سطح آموزش، در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و به راه افتادن فرایندهای ارزشیابی درونی است [8]. 
این پروژه با اجرای مانور ارزیابی بیرونی (شبیه‌سازی ارزیابی وزارتی) و تحلیل کیفی، شامل بررسی فرم‌های خودارزیابی و ارائه بازخورد به دانشکده‌ها و معاونت‌ها با هدف آماده‌سازی و بررسی دقیق وضعیت دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم‌پزشکی کلان منطقه 6 آمایشی کشور انجام شد. رسیدن به سطح استانداردهای لازم و مشارکت جامع اعضای هیئت‌علمی و کارکنان در امر برنامه‌ریزی و ارزشیابی از مهم‌ترین اهداف اجرای مانور اعتبار‌بخش در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم‌پزشکی کلان منطقه 6 آمایشی کشور بود. اعتباربخشی فرایندی است که به موجب آن نهادهای نظارتی دولتی به‌طور رسمی معیار‌ها و استاندارد‌های آموزشی را در یک مؤسسه ارزیابی می‌کنند. این فرایند شامل جمع‌آوری داده‌ها در‌مورد جنبه‌های مختلف مؤسسه آموزشی و تصمیم‌گیری در‌مورد انطباق با استانداردهاست. این امر در درجه اول برای اطمینان از کیفیت آموزش مورد‌نیاز برای دانشجویان و همچنین تضمین وجود استانداردها و حداقل ضروریات لازم در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی است [11]. الگوی اعتبار‌بخشی بر مبنای خودارزیابی و ارزیابی بیرونی انجام می‌شود [12]. 
در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته برنامه‌های تضمین کیفی خاصی برای ارزیابی تعالی آموزش علوم‌پزشکی وجود دارد. اعتباربخشی مؤسسه‌ای فرایند خود‌ارزیابی مبتنی بر استانداردها در جهت تضمین و بهبود کیفیت آموزش در یک مؤسسه یا دانشگاه است. در چنین فرایندی می‌توان مشخص کرد آیا مؤسسه بر پایه اهداف از پیش تعیین‌شده حرکت می‌کند یا خیر [1]. اعتباربخشی مؤسسه‌ای فرایندی است که توسط کارشناسان آموزش‌دیده و با استفاده از مجموعه معیارها و استانداردهای از پیش تعیین‌شده انجام می‌شود و اصلی‌ترین هدف آن ارتقا و تضمین کیفیت آموزش مورد‌نیاز برای دستیابی به فارغ التحصیلان کارآمد است [2]. اعتباربخشی فرایندی است که توسط کارشناسان آموزش‌دیده و با استفاده از مجموعه معیارها و استانداردهای از پیش تعیین‌شده انجام می‌شود و اصلی‌ترین هدف آن ارتقا و تضمین کیفیت آموزش مورد‌نیاز برای پرورش فارغ‌التحصیلان کارآمد است [3]. 
علاوه‌براین اعتبارسنجی ضمن پاسخگویی هم‌زمان به نیازهای جامعه به بهبود و تضمین کیفیت آموزش در دانشگاه‌های کشور منجر خواهد شد. خودارزیابی مدام به‌ﻋﻨﻮان یﮑﯽ از ﺳﺎزو‌ﮐﺎر‌های ﻣؤﺛﺮ در بهبودکمیت و کیفیت آموزش و دستیابی به آرمان‌ها و توسعه دانشگاه‌ها محسوب می‌شود. با ارزیابی درون‌مؤسسه‌ای نقاط ضعف و قوت سیستم آموزشی تعیین و با تحلیل نتایج، درباره آن‌ها قضاوت می‌شود. در این روش می‌توان با استفاده از نتایج، در جهت رسیدن به راهکارهای مناسب و مؤثر در بهبود کیفیت، با‌توجه‌به استانداردها گام‌های مؤثری برداشت [13]. خودارزیابی مدام به‌ﻋﻨﻮان یﮑﯽ از ﺳﺎز‌و‌ﮐﺎر‌های ﻣؤﺛﺮ در بهبود کمیت و کیفیت آموزش و دستیابی به آرمان‌ها و توسعه دانشگاه‌ها محسوب می‌شود. 
با ارزیابی درون‌مؤسسه‌ای نقاط ضعف و قوت سیستم آموزشی تعیین و با تحلیل نتایج، درباره آن‌ها قضاوت می‌شود. در این روش می‌توان با استفاده از نتایج در جهت رسیدن به راهکارهای مناسب و مؤثر در بهبود کیفیت باتوجه‌به استانداردها گام‌های موثری برداشت [14]. در اعتبارسنجی بیرونی، یک مؤسسه خارجی سازمانی را بر‌اساس استانداردهای کیفیت از پیش تعیین‌شده ارزیابی می‌کند و پس از بازدید رسمی ارزیابان از مؤسسه، سازمان اعتباربخشی تصمیم می‌گیرد که اعتبار را به سازمان اعطا کند یا خیر [15].
 پرسنل توانمند و سیستم کارآمد از الزامات اساسی برای ارائه سطح قابل‌قبول خدمات بهداشتی در یک جامعه هستند. بنابراین اعتبار‌بخشی از‌جمله طرح‌های تضمین کیفیت و تعالی آموزش در زمینه‌های علوم‌پزشکی در اکثر کشورهای پیشرفته محسوب می‌شود. در سیستم اعتبار‌بخشی ایران برخی از سنجه‌های اعتباربخشی مؤسسه‌ای مبهم و غیر‌شفاف نوشته شدند و نیاز به ویراستاری دارند. به‌دلیل روان و قابل‌فهم نبودن متن برخی از استانداردهای اعتباربخشی مؤسسه‌ای و نبود الگوی یکسان ازجمله نحوه مستندسازی و همچنین نبود آیین‌نامه و دستورالعمل‌های لازم جهت پیاده‌سازی استانداردها و عدم ابلاغ آن به مراکز دانشگاهی، الگوهای سلیقه‌ای و غیراستاندارد در بین مراکز دیده می‌شود که به سردرگمی کارشناسان اعتبار‌بخشی منجر شده است. 
در آغاز این مطالعه، تقریباً تمام کارشناسان اعتباربخشی در درک استانداردهای اعتباربخشی، درجه‌ای از عدم قطعیت را تجربه کردند. علاوه‌بر‌این، برخی از کارشناسان به این نتیجه رسیدند که بعضی از استانداردها دارای چندین مفهوم هستند و به دستورالعمل و قواعد مختلف اشاره دارند. به این ترتیب بسیاری از استانداردها بسیار گسترده‌تر از آن چیزی بودند که در نگاه اول به نظر می‌رسیدند. استانداردهای واحد ارزیابی و مرکز اعتبار‌بخشی برای هر کشور و منطقه ممکن است متفاوت باشند.
 در بسیاری از کشورها‌، تضمین کیفیت در آموزش عالی براساس استانداردهای ملی، ممکن است توسط یک وزارتخانه دولتی و یا خارج از ساختار دولتی انجام شود (برای مثال در آمریکا چنین سیستمی وجود دارد). برخی از سیستم‌های اعتباربخشی مؤسسه‌ای بیشتر متمرکز بر تضمین کیفیت (انطباق با استانداردها) هستند، در‌حالی‌که برخی دیگر بیشتر به بهبود کیفیت توجه دارند. در ایالات متحده‌، هم توجه به انطباق و هم بهبود وجود دارد [16].
 در ایران تعداد زیاد استانداردها در اجرای صحیح استانداد‌ها در مؤسسه اختلال وارد می‌کند. تعداد زیاد سنجه‌ها به توجه مدیران و کارکنان به تهیه مستندات و ایجاد ساختارهای لازم ولو به‌صورت ظاهری منجر می‌شود و در‌زمینه ارتقای فرایندهای کاری و اصلاح مشکلات، کار کمتری انجام می‌شود. در‌نتیجه، پیامدهای خوبی حاصل نخواهد شد. از طرف دیگر، وقت زیادی از ارزیابان صرف بررسی ساختارها و مستندات می‌شود. در‌نتیجه فرایند ارزیابی توسط ارزیابان به‌طور کامل انجام نخواهد شد. کپی‌برداری از استانداردهای اعتباربخشی سایر کشورها نمی‌تواند مبنای مناسبی برای تدوین استانداردهای اعتباربخشی سازمان‌های بهداشتی و درمانی یک کشور باشد. برخی از استانداردها نیاز به ویرایش دارند و باید با دقت مطالعه شوند تا تصمیم‌گیری شود که کدام ویرایش استانداردها در شرایط فعلی مناسب کشور ایران است. هر مجموعه‌ای از استانداردها که توسط سازمان‌های اعتباربخشی مؤسسه‌ای مسئول استفاده می‌شود‌، باید به اندازه کافی انعطاف‌پذیر و دقیق باشد. علاوه‌بر‌این آن‌ها باید به‌وضوح نوشته شوند، نسبتاً ساده برای اجرا، به‌طور مداوم قابل‌اجرا و قابل‌اندازه‌گیری باشند. محتوای استانداردهای باید به‌طور مرتب مورد بازنگری قرار گیرد تا با‌توجه‌به رشد و توسعه علم و تکنولوژی علوم‌پزشکی به‌روز باشند. 
تفاوت سلیقه‌های ارزیابان در بررسی استاندارد‌ها به عدم اجرای صحیح اعتبار‌بخشی مؤسسات منجر خواهد شد. بنابر‌این باید ارزیابان وزارتی و ارزیابان درون‌دانشگاهی آموزش‌های لازم را دیده باشند. تفاوت دیدگاه‌های ارزیابان، چالشی بزرگ برای مؤسسات ایجاد می‌کند. حدود 80 کشور جهان دارای سیستم اعتباربخشی مؤسسات درمانی هستند. اگرچه اعتباربخشی در ابتدا به‌صورت اختیاری و توسط بخش خصوصی شروع شد، در حال حاضر باتوجه‌به نتایج مثبت به‌دست‌آمده و هزینه بالای انجام آن بیشتر به سمت دولتی و اجباری شدن پیش می‌رود. در اجرای صحیح اعتبار‌بخشی به مؤسسات آموزش عالی، باید به آموزش و توانمندسازی ارزیابان اعتباربخشی در زمینه‌های درک و تفسیر استانداردها (دانش در‌زمینه استانداردها)، فرایند ارزیابی و اندازه‌گیری عملکرد، بهبود مستمر کیفیت، مهارت‌های ارتباطی، تکنیک‌های مشاوره، شیوه‌های مصاحبه، مهارت‌های مشاهده، ممیزی و بررسی مستندات، فنون گزارش‌نویسی و اصول اخلاقی ارزیابان و کار تیمی اهمیت ویژه‌ای داده شود. توانمندسازی ارزیابان وزارتی و درون‌دانشگاهی نقش بسزایی در دستیابی به اهداف اعتباربخشی دارد. 
اگر بهترین استانداردها و مناسب‌ترین روش اعتباربخشی را هم داشته باشیم، اما ارزیابان اعتباربخشی از دانش و مهارت لازم برخوردار نباشند، نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد. بنابراین آموزش‌های لازم در زمینه‌های درک و تفسیر استانداردها (دانش در‌زمینه استانداردها)، فرایند ارزیابی و اندازه‌گیری عملکرد، بهبود مستمر کیفیت، مهارت‌های ارتباطی، تکنیک‌های مشاوره، شیوه‌های مصاحبه، مهارت‌های مشاهده، ممیزی و بررسی مستندات، فنون گزارش نویسی، اصول اخلاقی ارزیابان، کار تیمی و کار گروهی و تعامل در تیم و کار با سامانه الکترونیک اعتباربخشی ضروری است. در انتخاب ارزیابان باید دقت کافی به عمل آورد. انتخاب ارزیابان باید بر‌اساس شرح وظایف و شرایط احراز مربوطه صورت گیرد. ارزیاب باید به‌طور عملی در حوزه مربوطه از تجربه کافی برخوردار باشد. تجربه کاری به ارزیاب کمک می‌کند که بتواند ارتباط بهتری با ارزیابی‌شونده برقرار کند و اعتماد‌به‌نفس بالایی داشته باشد. تعداد زیاد افراد و محدودیت هماهنگی بین آن‌ها اعمال سلیقه را افزایش می‌دهد. با کاهش تعداد سنجه‌ها، به‌راحتی می‌توان آموزش‌های لازم و کافی را در اختیار ازریابان قرار داد و آن‌ها را توانمند کرد. 

نتیجه‌گیری 
شناسایی نقاط ضعف و قوت دانشگاه‌ها و دانشکده‌های کلان منطقه 6 آمایشی کشور، گامی به سوی بهبود شرایط موجود و ارتقای کیفیت متناسب با انتظارات جامعه از آموزش عالی است. همچنین ارتقای کیفیت آموزشی و پژوهشی و رسیدن به استاندارد‌های مطلوب در سطح دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم‌پزشکی کلان منطقه 6 آمایشی کشور اصلی‌ترین اهداف خودارزیابی و مشابه‌سازی ارزیابی بیرونی در این پروژه بود. در این مطالعه سعی شد با ایجاد فرهنگ سازمانی مناسب در جهت ایجاد سیستم پذیرش خطا و افزایش کیفیت خدمات در جهت اجرایی کردن برنامه اعتباربخشی مؤسسه‌ای گامی برداشته شود. دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم‌پزشکی کلان منطقه 6 آمایشی کشور برای رسیدن به سطح ایدئال در تمامی استانداردهای لازم و بهبود کیفیت آموزش پزشکی، باید زیرساخت‌های پژوهشی، آموزشی لازم را فراهم کنند و تمامی پرسنل دانشگاهی با استانداردهای اعتبار‌بخشی آشنا شوند. همچنین دانشگاه‌های کلان منطقه می‌باید در راستای رسیدن به حد مطلوب استاندارد‌های وزارتی گام‌های مؤثر‌تری بردارند.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر برگرفته از پروژه «اعتباربخشی» در قالب اعتباربخشی مؤسسه‌ای و به‌صورت پژوهش کیفی می‌باشد و دارای کد درج‌شده در سامانه سمات با شماره A-12-973-11  و کد اخلاق  IR.ZUMS.REC.1398.218از دانشگاه علوم پزشکی زنجان است. جمع‌آوری داده‌ها مطابق با اصول اخلاق پژوهش شامل بیان اهداف مطالعه و ثبت نتایج با‌توجه‌به مستندات و بازدید میدانی از دانشگاه‌ها و دانشکده‌های کلان منطقه رعایت شده است. 

حامی مالی
حامی مالی این مطالعه دانشگاه علوم پزشکی زنجان بود.

مشارکت نویسندگان
مجری: علیرضا عبدانی‌پور؛ طراح و برنامه‌ریزی طرح: علیرضا عبدانی‌پور و فرهاد رمضانی بدر؛ تحلیل آماری: علی نوروزی؛ مشاور و هماهنگ‌کننده بازدیدها: مهدی قائمی. 

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مطالعه تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از تمامی مسئولین و کارشناسان محترم دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی منطقه 6 کشور که ما را در انجام این پروژه یاری کردند تقدیر و تشکر می‌شود.

References
1.No Author. International standards in medical education: assessment and accreditation of medical schools'--educational programmes. A WFME position paper. The executive council, The World Federation for Medical Education. Med Educ. 1998; 32(5):549-58. [DOI:10.1046/j.1365-2923.1998.00302.x] [PMID]
2.MacCarrick GR. A practical guide to using the World Federation for Medical Education (WFME) standards. WFME 1: Mission and objectives. Ir J Med Sci. 2010; 179(4):483-7. [DOI:10.1007/s11845-010-0541-z] [PMID]
3.Haghdoost A, Momtazmanesh N, Shoghi F, Mohagheghi M, Mehrolhassani M. Accreditation the education development centers of medical-sciences universities: Another step toward quality improvement in education. Iran J Public Health. 2013; 42(Supple1):134-40. [PMID] [PMCID]
4.Cueto J Jr, Burch VC, Adnan NA, Afolabi BB, Ismail Z, Jafri W, et al. Accreditation of undergraduate medical training programs: Practices in nine developing countries as compared with the United States. Educ Health. 2006; 19(2):207-22. [DOI:10.1080/13576280600783570] [PMID]
5.van Zanten M, Norcini JJ, Boulet JR, Simon F. Overview of accreditation of undergraduate medical education programmes worldwide. Med Educ. 2008; 42(9):930-7. [DOI:10.1111/j.1365-2923.2008.03092.x] [PMID]
6.Yousefy A, Changiz T, Yamani N, Zahrai RH, Ehsanpour S. Developing a holistic accreditation system for medical universities of the Islamic Republic of Iran. East Mediterr Health J. 2009; 15(3):747-56.  [DOI:10.26719/2009.15.3.747] [PMID]
7.Shamsi Gooshki E, Pourabbasi A, Akbari H, Rezaei N, Arab Kheradmand A, Kheiry Z, et al. Internationalization of medical education in Iran: A way towards implementation of the plans of development and innovation in medical education. J Adv Med Educ Prof. 2018; 6(1):43-48. [PMID] [PMCID]
8.Yong PL, Saunders RS, Olsen L. The healthcare imperative: Lowering costs and improving outcomes. Washington: National Academies Press; 2010. [Link]
9.Arnold SD, Kozel CT, Velarde LD. Recommendations for evaluating accreditation guideline outcomes assessment methods for accredited environmental health programs in the United States. J Environ Health. 2004; 67(1):22-6. [Link]
10.Springer AE, Evans AE. Assessing environmental assets for health promotion program planning: A practical framework for health promotion practitioners. Health Promot Perspect. 2016; 6(3):111-8. [DOI:10.15171/hpp.2016.19] [PMID] [PMCID]
11.Schwill S, Kadmon M, Hahn EG, Kunisch R, Berberat PO, Fehr F, et al. The WFME global standards for quality improvement of postgraduate medical education: Which standards are also applicable in Germany? Recommendations for physicians with a license for postgraduate training and training agents. GMS J Med Educ. 2022; 39(4):Doc42. [DOI:10.3205/zma001563] [PMID] [PMCID]
12.Gharibi F, Tabrizi JS. Development of an accreditation model for health education and promotion programs in the Iranian primary healthcare system: A Delphi study. Health Promot Perspect. 2018; 8(2):155-62. [DOI:10.15171/hpp.2018.20] [PMID] [PMCID]
13.Azila NM, Tan CP. Accreditation of medical schools: The question of purpose and outcomes. Med J Malaysia. 2005; 60(Suppl D):35-40. [PMID]
14.Blouin D, Tekian A, Kamin C, Harris IB. The impact of accreditation on medical schools' processes. Med Educ. 2018; 52(2):182-91. [DOI:10.1111/medu.13461] [PMID]
15.Braithwaite J, Westbrook J, Pawsey M, Greenfield D, Naylor J, Iedema R, et al. A prospective, multi-method, multi-disciplinary, multi-level, collaborative, social-organisational design for researching health sector accreditation [LP0560737]. BMC Health Serv Res. 2006; 6:113. [DOI:10.1186/1472-6963-6-113] [PMID] [PMCID]
16.Serpico K. Making metrics meaningful: How human research protection programs can efficiently and effectively use their data. Ethics Hum Res. 2021; 43(5):26-35. [DOI:10.1002/eahr.500102] [PMID]